وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 161

1- المبسوط: 3/295.

2- الکافی: 326.

3- قواعدالاحکام: 2/392؛ جامع المقاصد: 9/47.

4- کشف الرّموز: 2/48.

5- المختصر النّافع: 256.

6- مسالک الاَفهام: 1/348.

7- منهاج الصالحین، خویی: 2/248 ؛ منهاج الصّالحین، حکیم: 2/251؛ تحریرالوسیله: 2/71.

8- مفتاح الکرامه: 9/61-62.

9- جواهرالکلام: 28/31-34.

10- کشف الرّموز: 2/48.

قانون مدنی

در قانون مدنی آمده است: «وقف بر مقاصد غیرمشروع باطل است.»(1) سیدحسن امامی مقاصد غیرمشروع را به مواردی چون وقف بر انقلابیون و یاغیان، فاحشه خانه ها و امثال آنها و به طورکلی، عملی که قانون(وشرع) آن را جرم شناخته باشد، تفسیرکرده است.(2)

ملاحظه: محمّد ابوزهره از مادّه 16 قانون (مصر) نقل کرده است که: مستحقِّ درآمد وقف در صورتی که واقف را به قتل رساند. قتلی که مانع از میرات می شود این قاتل را نیز

محروم می کند و استحقاق به دیگر افراد از جمله افراد بعد از وی، هر چند ذریّه قاتل باشند، منتقل می شود.(3)

نگارنده در میان کتب فقهی امامیّه به چنین مطلبی برنخورده است. ابوزهره نیز اظهار داشته است که در میان امّهات وفتاوای مذهب حنفی چنین چیزی را نیافته است، هرچند کسانی در تفسیر مادّه نامبرده قانون، آن را ظاهر مذهب حنفیّه دانسته اند و گفته اند: وقف و وصیّت برادرند و حنفیّه، قتل را موجب محرومیّت قاتل از وصیّت می دانند. لابد آن را

موجب حرمان از وقف نیز می دانند، که نوعی قیاس است.

ابوزهره در ادامه می نویسد: ما این مقایسه را در احکام قتل از هیچ یک از ائمّه مذاهب و نه از مجتهدان و متّقیان سراغ نداریم... و قیاس وقف به وصیّت نیز قیاس مَعَ الفارق است. وی سپس به بعضی از وجوه اختلاف میان وقف و وصیّت پرداخته است.(4)

مبحث سوم: وقف بر اولاد

اشاره

در اوّلِ مبحث «شرایط موقوفٌ عَلَیْه» گذشت که وقف به اعتبارموقوف علیه به دو قسم اصلی تقسیم می شود: