وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 194

1- النّهایه: 599؛ المقنعه: 653.

2- الجوامع الفقهیّه: 770.

3- المَراسم: 210.

4- الجوامع الفقهیّه: 541.

5- الدّروس: 2/297-298.

6- مفتاح الکرامه: 9/43.

7- جامع المقاصد: 9/43.

8- مسالک الافهام: 1/350.

9- قواعدالاحکام: 2/392؛ جامع المقاصد: 9/43.

10- المختصرالنافع: 257؛ جواهرالکلام: 28/40.

11- مسالک الاَفهام: 1/351.

12- مختلف الشیعه: 494.

13- به نقل از مفتاح الکرامه: 9/58.

14- ایضاح الفوائد: 2/385.

15- مختلف الشّیعه: 494.

16- ایضاح الفوائد: 2/385.

17- ملحقات العُروه: 2/224.

است.(1) و اگر این قول شاذّ نبود، اخذ و عمل به آن به دلیل کثرت روایات آن از فریقین، نیکو بود.(2) شهید در دروس از قطب راوندی نقل کرده که درمقام جمع بین قول چهل ذراع و چهل خانه گفته است: منظور ازچهل خانه، خانه های کوچک هستند(3) (که از چهل

ذراع تجاوز نمی کنند).

صاحب حدائق ضمن برگزیدن قول سوم می نویسد: من جز شهید ثانی در مسالک، کسی را نیافتم که به این روایات توجّه کرده و آنها را در این مقام مورد بحث قرار داده

باشد. و عجب از شهید است که چگونه به دلیل شذوذ این قول(با وجود روایات معتبر) از آن عدول کرده است. حدائق ادامه می دهد: اختلاف فقها نیز ناشی از عدم وقوف واطّلاع آنان براین اخبار بوده است و گرنه از آنها عدول نمی کردند.(4) صاحب جواهر، این روایات را حمل بر تقیّه کرده است.(5)

اگر تحقّق اجماع معتبر بر قول اوّل ثابت نشود (که اثبات آن مشکل است ) و امر بین قول دوم و احتمال (یا قول سوم) دایر شود، به نظر می رسد ترجیح با قول سوم باشد، زیرا رجوع به عرف، متفرّع بر عدم حقیقت شرعیه است و با وجود روایاتی که شهید در مسالک به آنها اشاره کرد حقیقت شرعیّه ثابت خواهد بود.

چند نکته

1- در صدق همسایه فرق نمی کند که خانه او ملکی باشد یاعاریه واجاره ای ...(6)

2- اگر خانه دو در دارد که از هر دو تردّد دارد از هر دو طرف، همسایه است.(7)

3- خانه هایی که در منتهااِلیه حدّ (چهل ذراع یاچهل خانه و...) قرار دارند و از حدّ بیرون نیستند در عنوان(جار) داخل هستند(8)

4- اگر ملاک صدق عنوان، عرف یا چهل ذراع باشد، درآمد وقف بین افراد، بدون توجّه به مذکّر و مؤنّث بودن ویا صغیر وکبیر بودن، به طور مساوی تقسیم می شود، امّا اگر ملاک عدد(چهل خانه) باشد. ابتدا حاصل وقف بین خانه هابه طورمساوی تقسیم می