وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 321

1- جامع عبّاسی: 141.

2- کفایه الاحکام: 142.

3- تذکره الفقهاء: 2/444؛ مختلف الشّیعه: 490.

4- المهذّب البارع: 3/67-68؛ المختصر: 212.

5- التّنقیح الرائع: 2/330.

6- مفاتیح الشّرایع: 3/213.

7- مفتاح الکرامه: 9/89.

8- وسائل الشّیعه: 13/295.

9- ملحقات العروه: 2/261.

10- کتاب المکاسب: 168.

همین است) قهرا همه احکام وقف بر آن مترتّب می شود و مشمول ادلّه و عموماتی چون «لا یَجُوزُ شِراءُ الْوَقْفِ»(1) و... خواهد بود. همچنین واقف اصلی این بدل در حقیقت همان واقف مبدَل است و بنابراین بدل نیز مشمول عموم «اَلْوُقُوفُ عَلی حَسَبِ ما یَقِفُها اَهْلُها»(2) نیز می شود، چرا که «الوقوف» جمع محلّی به الف و لام و مفید عموم است. از سویی حکمت این همه سختگیری در بیع وقف، حفظ و صیانت از وقف است تا در طول زمان دچار نابودی و اضمحلال نشود و این حکمت در مورد بدل آن نیز جاری است. و اللّه اعلم.

با توجّه به این مطالب می توان گفت ناظر منصوب از جانب واقف، حق نظارت و تولیت بر بدل را نیز دارد.

2- اگر تهیّه بدل میسّر نشد و خود ثمن نیز نمی تواند وقف باشد، همان طور که شیخ در مکاسب یادآور شده است، لازم است برای حفظ و رعایت حقوق همه بطون و مستحّقان و حق نظر واقف، ثمن را در نزد امینی به امانت گذارند تا زمانی که تهیّه بدل

میسّر شود و به هیچ وجه نمی توان آن را برای مصرف در اختیار بطن موجود قرار داد.(3)

بنابراین آنچه در تذکره و مختلف آمده است که «اگر تهیه بدل ممکن نشد، ثمن در اختیار «موقوفٌ عَلَیهم» قرار می گیرد تا هر طور خواستند با آن رفتار کنند»(4) با اصول و قواعد سازگار نیست.

طبق قانون مدنی، بیع وقف در صورتی که خراب شود یا خوف آن باشد که به خرابی منجر گردد به طوری که انتفاع از آن ممکن نباشد، در صورتی جایز است که عمران آن متعذّر باشد یا کسی برای عمران آن حاضر نشود. عین موقوفه در موارد جواز بیع به اَقرب به غرض واقف تبدیل می شود.(5)

متصدی بیع وقف کیست ؟

از مباحث مطرح شده در باب وقف این است که در موارد جواز بیع وقف، این کار