وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 388

1- حدید:25 .

2- اصول الکافی: 1/455.

4- استقلال اقتصادی

قبلاً به حاکمیّت سیاسی اسلام و این که از شرایط اساسی آن، استقلال اقتصادی است، اشاره شد. ولی به هر حال، استقلال اقتصادی، در عین این که شرط اساسی استقلال سیاسی است، با آن تفاوت دارد و غیر از آن است.

استقلال اقتصادی، یعنی روی پای خود ایستادن و در امور اقتصادی تحت قَیمومت دیگران نبودن و این مستلزم خود کفایی نیست، زیرا ممکن است کشوری کالاهای مورد نیازش را به شکلّ مبادله (براساس نیاز طرفین) وارد کند. به طوری که نه خود کفاست و نه وابستگی اقتصادی دارد. البتّه توان تأمین نیازمندیها در سطح عالی رفاه معقول و مشروع، مطلوب و مورد توجّه نظام اقتصادی اسلام است.

همه ادلّه ای که استقلال سیاسی را ایجاب می کردند بر لزوم استقلال اقتصادی نیز به طور کامل دلالت دارند. مانند آیه نفی سبیل(1)، آیه «و اَعِدُّوا لَهُمْ مَا اسْتَطَعْتُمْ مِنْ قُوَّهٍ»(2) و...

5- توسعه و رشد

از بسیاری از متون اسلامی و سیره عملی معصومین و مسلمین بعد از ظهور اسلام می توان به توجّه و عنایت مکتب حیاتبخش اسلام به این هدف پی برد؛ از جمله:

الف - سفارش اکید اسلام به یادگیری و افزایش اطّلاعات که با عبارات گوناگون وارد شده است، مانند: «اُطلُبُوا الْعِلْمَ وَ لَوْ بِالصّینِ»(3)، و نیز اهمّیّت دادن رسول خدا (ص) بهمسأله سواد آموزی که نمونه اش را در جنگ بدر می بینیم که اعلام فرمود: هر اسیری که ده کودک مسلمان را سواد بیاموزد، آزاد خواهد شد.(4) و موارد متعدّد دیگری که نمونه واضح و تجربه عملی آن را در قرون اوّلیه در اندلس اسلامی و... شاهد بوده ایم.

ب - تغییر وضعیّت اقتصادی جزیره العرب از بازرگانی به افزایش کشاورزی تا آن جا که مدینه مرکز مهمّ تولیدی شد.