وقف در فقه اسلامی و نقش آن در شکوفایی اقتصاد اسلامی صفحه 55

1- جواهر الکلام: 22/7؛ العروه الوثقی: 2/186؛ مفاتیح الشرایع: 3/207.

2- الدّروس: 2/289؛ العُروه الوثقی: 2/186.

3- النهایه: 596 و به همین مضمون در مختلف الشیعه: 489 نیز تصریح شده است.

4- ریاض المسائل: 2/17؛ مفتاح الکرامه: 9/16.

5- مفتاح الکرامه: 9/15.

6- ریاض المسائل: 2/17.

7- ریاض المسائل: 2/17.

8- وسائل الشّیعه: 13/319 - 320.

9- جواهر الکلام: 22/7؛ مفتاح الکرامه: 9/16.

ما رسیده به قصد قربت و «اِبْتغاء وَجْه اللّه» تصریح شده است؛ همه آن بزرگواران

تصریح کرده اند که این کار را به قصد تقرّب الی اللّه انجام می دهند.(1)

با دقّت و تأمّل در ادلّه طرفین شاید بتوان گفت: ادلّه آنان که قصد قربت را معتبر می دانند، می چربد؛ زیرا دلیل اوّلِ نافین که اصل عدم بود با ادلّه ای که مُثبِتین ذکر کردند منتفی می شود. دلیل دوم آنها نیز که اطلاقات و عمومات (مانند «اَوْفوُا بِالْعُقوُدِ») است، با ادلّه مثبتین تخصیص و تقیید می خورند. گذشته از این که خطا باتی چون «اَوْفوا باِلْعُقُود»(2) در مورد عقودی است که به طور صحیح و با همه شرایط لازم صورت گرفته اند، درباره مورد بحث ما چنین امری مُحْرَز نیست.

و امّا دلیل سوم آنها که صحّت وقف از کافر باشد، پاسخش این است که ظاهرا اعتبار قصد قربت با وقف از کافر و وقف بر کافر منافاتی ندارد. در وقف بر کافر که روشن است،

در وقف از کافر نیز ممکن است بگوییم، در جای خودش اثبات شده که: قصد قربت به معنای انجام عملی به قصد محبوبیّت آن است (نه قصد امتثال امر) و صدور چنین نیتی از کافر هم غیرممکن نیست، بلکه ظاهرا آنچه از اوقاف که غیر مسلمانان انجام داده اند - که

از وقف نامه هاشان پیداست - مشتمل بر این امر بوده است. البتّه ریا و تَظاهُر هم در

مسلمین شیوع دارد.

دیدگاه دیگر مذاهب

حنفیّه

حنفیّه، وقف بر اغنیا را به این دلیل صحیح نمی دانند که در وقف قصد قربت شرط است و در وقف بر اغنیا قصد قربت نیست.(3)

نکته: باید توجه کرد که وقف بر اغنیا همیشه خالی از قصد قربت نیست و این به نیّات و انگیزه ها بستگی دارد، چه بسا وقف بر اغنیا که با انگیزه الهی و قصد قربت باشد و وقف بر فقرا که از روی تظاهر و ریا صورت گیرد.