پیش درآمدی بر آینده نگری الهی صفحه 96

5. «و یاری مؤمنان همواره حقی بر عهده ماست.» (1)

6. «این سنت خداوند در اقوام پیشین است و برای سنت الهی هیچ گونه تغییر نخواهی یافت.» (2)

نقش سنن الهی در آینده نگری الهی از سه منظر مهم است؛ اول آن که با شناخت سنن و شرایط تحقق آن ها می توان فهم و تصویری از آینده داشت. به عنوان نمونه اگر ملتی در برابر دشمنان دین الهی به نصرت دین خداوند برخاستند، طبق سنت الهی، نصرت و یاری حق را خواهند دید. اگر گروه اندکی ولی با ایمان و اعتقاد راسخ به خداوند قیام کنند، پیروزی نهایی با آنان است و نظایر این گونه برداشت ها رابطه بین سنن و آینده نگری را نشان می دهد. دوم آن که یکی از سنن مهم الهی سنت بداء است که جزو اعتقادات و باورهای اساسی اسلام به شمار می رود. بنابر این سنت _ که بر پایه فهم عالمانه ارتباط بین اراده، علم و قدرت الهی و فعل انسان استوار است _ بخشی از سرنوشت انسان قطعی نیست و بر اساس فعل انسان و حکمت الهی معلق و قابل تغییر است. به عنوان نمونه در روایات متعدد، از زبان معصومین علیهم السلام ذکر شده است که صدقات یا صلۀ ارحام باعث دفع بلایا یا طول عمر می شود. نمونه دیگر دربارۀ بداء در داستان قوم حضرت یونس علیه السلام و برداشته شدن عذاب الهی از آنان به سبب تغییر اعمالشان قابل مطالعه است. سوم آن که با بررسی گذشته و سیر در تاریخ می توان به روندها و حقایقی دست یافت که در شناخت

1- (وَکَانَ حَقّاً عَلَیْنَا نَصْرُ الْمُؤْمِنِینَ( (روم: 47).

2- (سُنَّهَ اللهِ فِی الَّذِینَ خَلَوْا مِن قَبْلُ وَلَن تَجِدَ لِسُنَّهِ اللهِ تَبْدِیلاً( (احزاب: 62).