حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 100

نقص سخن رافعی‌

در فصل گذشته سخن رافعی را نقل کردیم که: «اتفاق نظر است بر آن که اوّلین کتّاب و کامل کنندگان قرآن که قراآت آنها مبنای دیگر قراآت شده این چهار تن می‌باشند: علی بن ابی طالب، ابی بن کعب، زید بن ثابت و عبد اللّه بن مسعود».

واضح است که این سخن احتیاج به دقت کافی دارد؛ زیرا اگر این مطلب درست باشد زید چرا باید به سراغ آیات متفرق و صدور رجال برود؟ آن طور که روایات پیرامون جمع آوری مصحف برای ابو بکر در این باره می‌گویند مگر این که مراد «رافعی» آن باشد که اینها اصل است برای مصاحف دیگر، به استثنای مصحفی که زید، برای ابو بکر نوشت، و این احتمال هم بعید است. البته این مطلب درباره ابی بن کعب صادق است که مورخین می‌گویند وی مصاحف را املاء می‌کرد و زید می‌نوشت. در بخش مربوط به مصحف مکتوب توسط عثمان مجددا این بحث را دنبال خواهیم کرد.

اما سخن رافعی درباره علی و ابن مسعود صدق نمی‌کند. بلی ممکن است گفته شود: کسانی که مصحف را تدوین کردند به مصحف ابن مسعود تکیه داشتند به دلیل زیر:

بخاری از علقمه نقل می‌کند: «بیست سوره از مفصلات که آخر این سوره‌ها سور «حوامیم» است بر تألیف ابن مسعود بود «1»» اما این دلیل هم برای اثبات مطلوب کافی نیست زیرا:

اوّلا: شاید مراد از: «بر تألیف ابن مسعود» آن باشد که این مصحف موافق با مصحف ابن مسعود بوده است اگر چه بر مصحف دیگری تألیف شده باشد.

ثانیا: مصحف موجود فعلی مخالف ترتیبی است که در مصحف ابن مسعود نقل شده است حتی درباره بیست سوره ذکر شده. در این باب می‌توان به منابع ذیل صفحه مراجعه کرد «2». (1) صحیح بخاری، ج 3، ص 146.