حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 105

و آسان بوده است. بخصوص آن که بر نزول تدریجی آگاهی داشته است. پیامبر اکرم- ص- در آینده به این مطلب مجددا خواهیم پرداخت- آیات نازله را بر امام املاء می‌فرمود و امام هم با خط خود این آیات را کتابت می‌فرمود. و امام آیه‌ای را ننوشت مگر آن که پیامبر- ص- شأن نزول، تفسیر، تأویل، ناسخ و منسوخ آن را به امام تعلیم داد.

شاید «عکرمه» در صدد توجیه عمل کسانی است که قرآنی بدون شأن نزول. تفسیر، تأویل و بدون ترتیب نزول تدوین کردند.

حال یا آن که نتوانستند آن را طبق نزول آیات تدوین کنند و یا آن که به دلیل دیگری، نخواستند این کار را انجام دهند.

ترتیب سوره‌های قرآن فعلی‌

در این که قرآن فعلی- که توسط عثمان، مردم وادار به قراءت آن شدند- همان قرآن نازل بر پیامبر اکرم است. و در آن کمترین نقصان یا افزایشی صورت نگرفته است، شکی نیست. همچنان که این سوره‌های موجود در قرآن، همان ترتیب آیات اولیه خود را حفظ کرده است. و بر اساس نزول تدریجی یا دفعی جمع آوری شده است.

اما نکته‌ای که از بعضی از روایات بر می‌آید بیانگر آن است که در ترتیب سوره‌های قرآن اختلافاتی وجود داشته است. و بعضی از مصاحف صحابه شکل ترتیب و تقدیم و تأخیر سوره‌ها را خودشان به وجود آورده بودند و این مصاحف از این جهت با قرآن فعلی اختلاف داشته‌اند. در تأیید این سخن در فصل جمع آوری قرآن در زمان پیامبر اکرم- ص- گفتیم که ابن عباس از عثمان می‌پرسد: سوره‌های انفال و براءت را چرا در جای فعلی آن در قرآن قرار داده است. و عثمان می‌گوید این ترتیب را مناسب حال این سوره‌ها می‌دانسته است «1».

ترتیب آیات قرآن فعلی‌

درباره ترتیب آیات قرآن فعلی، ما این نظر را ترجیح می‌دهیم که این ترتیب همان (1) به منابعی نگاه کنید که از عثمان نقل می‌کنند: «پیامبر اکرم- ص- هنگامی که سوره‌ای نازل می‌شد، می‌فرمود: آن را در جایی قرار دهید که فلان مطلب را بیان می‌کند».