حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 106

ترتیب موجود در زمان رسول خدا- ص- است. و ترتیب قبلی را دست نخورده می‌دانیم. از جمله شواهد این مطلب آن است که قسمت اعظمی از سوره‌های قرآن در زمان پیامبر به شکل سوره‌های مشخص و با نامهای معین معروف شده بودند. و در زمینه بعضی از سوره‌ها دستوراتی نیز صادر می‌گشت «1» حتی نامگذاری دسته‌ای هم برای عده‌ای از سوره‌های مشابه صورت گرفته بود مانند: السبع الطوال، المئین و مفصلات که اشاره به سوره‌های بلند اوّل قرآن یا سوره‌های دارای بیش از یکصد آیه می‌کرد. این تعابیر در لسان روایات وارده از رسول خدا- ص- یافت می‌شوند «2».

روایاتی هم که از پیامبر- ص- نقل می‌کنند که حضرت رسول- ص- در برخی موارد دستور به وضع بعضی از آیات در جاهای معینی می‌داد مؤید نظر ماست و قول به حفظ ترتیب آیات را تقویت می‌کند. اما ترتیب قرآن حضرت علی- ع- که بر اساس نزول قرآن بوده است آنهم احتمالا ناظر به ترتیب سوره‌ها بر اساس نزول است نه ترتیب آیات عمل پیامبر اکرم، یعنی دستور به وضع بعضی از آیات در جاهای خاص، منافاتی با نظر فوق ندارد. بلکه تنها استثنائی بوده است. و در دیگر موارد همان ترتیب نزول، محفوظ بوده است. از همین استثناآت است دستور پیامبر اکرم- ص- به وضع آیات ربا- که گفته می‌شود آخرین آیات وحی است «3» در سوره بقره که سال اول هجری نازل شده است.

البته این احتمال بر فرض صحت روایتی است که آیات ربا را آخرین آیات نازله می‌داند.

تصرف صحابه در تألیف قرآن‌

ممکن است ادعا شود، صحابه در تألیف قرآن و حتی در ترتیب آیات قرآن تصرف کرده‌اند. و به دلیل زیر تمسک جست: صحابه، برای جمع آوری قرآن از آیات مکتوب بر پوست، استخوان و آیات محفوظ در اذهان مردم، استفاده کردند. و ماجراهای متعدد این قضیه از جمله ماجرای دو آیه آخر سوره براءت که عمر گفت: اگر سه آیه بودند آنها را (1) برای بخشی از این روایات و نصوص رک: بحوث فی تاریخ القرآن و علومه، ص 97، 95 و 101.