حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 144

و یا: آیه شریفه: «یَضِیقُ صَدْرِی» را هم با ضم قاف و هم با فتح آن قراءت کرده‌اند «1».

و یا: هُنَّ أَطْهَرُ لَکُمْ را به فتح «راء» و ضم آن خوانده‌اند «2».

کسائی آیه: قالَ: أَعْلَمُ أَنَّ اللَّهَ عَلی کُلِّ شَیْ‌ءٍ قَدِیرٌ به صیغه امر «اعلم» و دیگران به صیغه متکلم می‌خوانند.

و یا: نافع آیه لا تُسْئَلُ عَنْ أَصْحابِ الْجَحِیمِ را به صیغه نهی می‌خواند «لا تسأل» و دیگران به صیغه مضارع مجهول می‌خوانند «3».

مثالهای بحث ما بسیارند. و امکان احصای آن نیست. لذا به همین مقدار اکتفا می‌کنیم.

نقطه نداشتن حروف‌

یکی دیگر از اسباب اختلاف قراءت نقطه نداشتن حروف در صدر اسلام بود. و در آن زمان این روش بسیار مرسوم و متداول بود. اختلاف ناشی از منقط نبودن حروف خیلی زود آشکار گشت. زرّ بن حبیش از عبد اللّه بن مسعود نقل می‌کند که: مرتب به مصحف نظر بیفکنید و بر این کار مداومت کنید. و اگر در «یاء» یا «تائی» اختلاف پیدا نمودید آن را یادی در قرآن قرار دهید «4».

ما نمونه‌های چندی از این گونه اختلافات را نقل می‌کنیم:

«ابو عمرو» می‌خواند: و انزل جنودا لم یروها «5» ابن مجاهد این قراءت را غلط (1) البرهان زرکشی، ج 1، ص 334.

(2) همان مدرک. و التبیان، ج 1، ص 8. الجامع لاحکام القرآن، ج 9، ص 76. النشر، ج 1، ص 27.

التمهید فی علوم القرآن، ج 2، ص 106. همین کتاب ارجاع می‌دهد به: کتاب سیبویه، ج 1، ص 397 و القراآت الشاذة ابن خالویة، ص 60 و باز ارجاع می‌دهد- به: البحر المحیط، ج 5، ص 247.

(3) التمهید فی علوم القرآن، ج 2، ص 18 و الکشف عن وجوه القراآت السبع (به ترتیب)، ج 1، ص 312 و 262.
(4) در حدیث: «ذکرونی فی القرآن» آمده است. شاید درست آن: «ذکرا فی القرآن» باشد. اما منبع حدیث: مصنف، صنعانی، ج 3، ص 362 است.
(5) سوره توبه، آیه 26.