حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 159

بزرگوار مراجعه کنند «1».

در این جا به این نتیجه می‌رسیم که اجماع امت در تمام ازمنه و وحدت نظر در این مورد خاص- با وجود اختلافات متعدد در زمینه‌های دیگر- تنها حافظ و نگهبان قرآن بوده است. و با انتقال سینه به سینه آیات آن و اهتمام به ضبط قرآن بوده است که در مورد صحت و یکنواختی آیات، اتفاق نظر حاصل شده است. همین اتفاق نظر در مورد آیات دلیل روشنی است بر آن که احیانا بعضی اغلاط و کتابت‌های نادرست، ناشی از سهو کاتبان بوده است.

سهو و خطا در استنساخ و قراءت‌

در این جا بعید نمی‌دانیم که نوع دیگری از اقسام اشتباهات و یکی دیگر از اسباب اختلاف قراءت را اشتباه نساخ در کتابت مصاحف معرفی کنیم. طبیعی به نظر می‌رسد که ناسخی هنگام کتابت از روی مصحف حرفی را و حتی چه بسا سطری را کم یا زیاد کند و یا ترکیبات را تغییر دهد.

مثلا: مردم از اطراف شام برای استنساخ از روی مصحف امام و داشتن مصاحفی برای خود به مدینه می‌آمدند «2». و معلوم بود که پس از استنساخ فرصت مقابله مجدد نبود و این مصاحف به همین ترتیب در اختیار دیگران قرار می‌گرفت. و آنان احیانا اگر غلطی داشت همان غلط را به گمان این که درست است می‌خواندند. و به دیگران هم منتقل می‌کردند به گمان این که این قراءت خاص فلان صحابی است.

تازه این در صورتی بود که قاری خودش به خوبی می‌توانست آیات را درست قراءت کند، و گرنه مزید بر علت شده مشکل را افزایش می‌داد. و شاید خیلی از قراآت شاذه که به ابن مسعود و غیره نسبت داده می‌شود از همین نوع اشتباه نساخ باشد. چون که ممکن است شخصی که قراءت خوبی داشت، دسترسی به مصحفی از یک صحابی مشهور پیدا می‌کرد، و از روی این مصحف برای خود مصحفی استنساخ می‌کرد و در حین استنساخ سهوا غلطی مرتکب می‌شد- که معمول است در نسخ کتب بزرگ- و کسی که بعد از این (1) دو منبع پیشین.