حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 172

به مسائل بالا به طور طبیعی احتمال خطای در قراءت قرآن موجود بود. خصوصا که کلمات و حروف، بدون نقطه و حرکت بودند.

شاید برخی از قراآت مذکور در صفحات قبل ناشی از همین عدم مهارت در کتابت و قراءت باشد. مثلا به ابو حنیفه و عمر بن عبد العزیز نسبت می‌دهند که می‌خواندند: «انّما یخشی اللّه من عباده العلماء»- به رفع اللّه و نصب علماء «1» شاید این قراءت ناشی از کم سوادی و عدم مهارت در قراءت و کتابت بوده باشد. اما موقعیت دینی و سیاسی این دو شخصیت مانع از نسبت دادن بی‌سوادی به آنها شد؛ و لذا این را به عنوان قراءت آنها وانمود کردند. و حتی کسانی آنقدر جرأت به خرج دادند که اساسا این نسبت را منکر شده آن را دروغ بدانند «2» همین احتمال درباره موارد زیر صادق است:

«بل یداه بسطان» به جای: «مبسوطتان» «3».

و: «انعام، و حرث، حرج» به جای: «حجر» «4».

و: «یوجه» به جای «یوجهه» «5».

و یا قراءت: ابن عامر: و کذلک زین للمشرکین قتل اولادهم شرکائهم به رفع قتل نصب اولاد و جر شرکاء «6» و یا: قراءت حسن بصری: «ما تلوته علیکم و لا (أدرأتکم) به» آن را با همزه می‌خواند در حالی که از «دریت» است.

و یا: «و ما تنزلت به الشیاطون «7»».

و یا: قراءت یحیی بن وثاب، اعمش و حمزه: «و ان تلوا، او تعرضوا» به ضم «لام» (1) النشر فی القراآت العشر، ج 1، ص 16. الاتقان، ج 1، ص 76. الجامع لاحکام القرآن، ج 14، ص 344. البرهان، زرکشی، ج 1، ص 341 و التمهید فی علوم القرآن، ج 2، ص 44 و 45.

(2) النشر، ج 1، ص 16.
(3) اکذوبة تحریف القرآن، ص 23. به نقل از: المصاحف سجستانی، ص 54.
(4) اکذوبة تحریف القرآن ص 27. به نقل از: المصاحف سجستانی، ص 92.
(5) مجمع الزوائد، ج 7، ص 155.
(6) الکشاف، ج 2، ص 70 تاریخ القرآن آبیاری، ص 144 و 145 و حجة القراآت، ص 273.
(7) التمهید، ج 2، ص 38 و 39 به نقل از: کشاف، ج 3، ص 129. و به نقل از: القراآت الشاذه، ص 108 و البحر المحیط، ج 7 ص 46.