حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 173

و سکون «واو» از ولایت- در حالی که از «لیّ» در دعاوی و شهادت است. و به معنای میل به یکی از دو طرف دعوی است. «1»

و یا: قراءت اعمش، حمزة و یحیی بن وثاب: «و ما انتم بمصرخی» به کسر «یا» گویا فکر کرده است «باء» حرف جر، ضمیر متکلم «یا» را که حرف است جرّ می‌دهد «2» و موارد دیگری که مجال تتبّع و استقصای آنها در این مجال موجود نیست.

خطای سامعه‌

می‌توان یکی دیگر از اسباب اختلاف قراآت را خطای سامعه دانست به خاطر نزدیکی برخی از مخارج حروف، پیچیدن صدا و غیره. این خطا زیاد پیش می‌آید. شاید از این نمونه خطاها را بتوان مورد زیر نام برد:

از «قطبة بن مالک» منقول است که وی از پیامبر شنید که آیه را چنین تلاوت می‌کرد: «و النخل باصقات لها طلع نضید» «3» وی «سین» را «صاد» توهم کرده است بخاطر نزدیکی مخارج این دو حرف و پیچیدن صدای آنها و شاید از همین اشتباهات باشد، اختلاف در: «بسطة» و «بصطة» و یا «سراط» و «صراط» «4».

با دو مورد زیر که احتمالا اثر خطای سامعه است:

1- از «ابن عباس» مروی است که گفت: «تمام سنت پیامبر- ص- را حفظ کردم.

تنها چیزی که ندانستم آن است که حضرت آیه را: «وَ قَدْ بَلَغْتُ مِنَ الْکِبَرِ عِتِیًّا» می‌خواند یا «عسیا» «5». مرجع این اختلاف یا نشنیدن دقیق و درست کلمه است از پیامبر و یا نرسیدن (1) التمهید، ج 2، ص 38- 39. اتحاف فضلاء البشر، ج 1، ص 522. کشاف، ج 1، ص 304 و حجة القراآت، ص 215.

(2) التمهید، ج 2، ص 38- 39 به نقل از: البحر المحیط، ج 5، ص 419. و تأویل مشکل الآثار ابن قتیبه، ص 58- 63.
(3) المجروحون، ج 2، ص 269. الجامع لاحکام القرآن قرطبی، ج 17، ص 7 به نقل از: ثعلبی. همین روایت در صحیح مسلم به شکل دیگری موجود است.
(4) النشر، ج 1، ص 26. التمهید، ج 2، ص 112. و الکشف عن وجوه القراآت السبع، ج 1، ص 302 و 34 (به ترتیب).
(5) مجمع الزوائد، ج 7، ص 155. وی درباره حدیث می‌گوید: احمد آن را روایت کرده است و رجال سند صحیح‌اند.