حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 216

و نظرات آنها را اثبات کند. شاید به همین دلیل است که معتزله آیه شریفه وَ کَلَّمَ اللَّهُ مُوسی تَکْلِیماً را به نصب اللّه می‌خوانند؛ زیرا به نظر معتزله خداوند سخن نمی‌گوید «1».

جزری در این باره می‌گوید: «و در این آیه دلیل و حجتی برای اهل حق و دفع تنگ نظران و کسانی که دلشان بیمار است می‌باشد و مانند قراءت: «و ملکا کبیرا»- به کسر لام- که از طریق ابن کثیر و دیگران روایت شده است. این قراءت بزرگترین دلیل بر رؤیت خداوند در آخرت می‌باشد» «2» برای دریافت حجم اختلافات قراآت و نمونه‌های آنها به کتب مربوطه به خصوص این کتب مراجعه کنید. فتح الباری، ج 9، ص 30- 36. النشر فی القراآت العشر، حجة القراآت و الکشف عن وجوه القراآت السبع.

استناد قراآت به چیست؟

قراء برای اثبات قراآت خود به امور استحسانیه و اجتهادیه متوسل شده‌اند. از جمله دلایل آنها برداشت‌هایی است که از رسم الخط مصحف، مقصود و مراد آیات به نحو خاص، اعتقاد به ترکیب نحوی خاص برای آیه، بنای صرفی کلمه، اشتقاق لغوی و انعکاس آن لغت در معنا مقایسه با موارد مشابه آن در قرآن و دیگر اموری که با پی‌جویی به دست می‌آید دارند. قراء در تفسیرات و تأویلات استحسانی خود آنقدر از حد معقول و عرف پسند خارج شده‌اند که درباره آنها گفته شده است:

«... این روشی را که قراء برای تأویل و توجیه کلمات در پیش گرفته‌اند به نظر ما صحیح نمی‌آید. آنان گاه برای ترکیبی بیست یا سی وجه از قراءت ذکر کرده‌اند و گاهی از این مقدار هم تجاوز می‌کند تا آن جا که وجوهی از قراآت دهگانه- فقط قراآت دهگانه نه قراآت شاذ- به نهصد و هشتاد وجه می‌رسد. و این زیاده روی در اجتهاد از طرف قراء صورت گرفته است» «3».

بله. این اسراف و زیاده‌روی است که اختلافات و اشتباهات زیان‌آوری به بار آورده (1) التمهید فی علوم القرآن، ج 2، ص 44. به نقل از: قسطلانی در: الاشارات، ج 1، ص 66.