حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 269

سوره فراموش شده‌

از عبد اللّه بن عمر منقول است که گفت: «پیامبر اکرم- ص- به دو تن سوره‌ای را آموخته بود و آن دو این سوره را می‌خواندند تا آنکه شبی هنگام نماز نتوانستند هیچیک از کلمات سوره را به یاد بیاورند. بامداد شتابان به نزد رسول اللّه- ص- آمدند و واقعه را بیان کردند. پیامبر- ص- به آنان فرمود: این سوره نسخ شد و دیگر به فکر آن نباشید ... «1»».

و یا از ابن مسعود منقول است که می‌گفت: پیامبر- ص- آیه‌ای را به من آموخت و من آیه را حفظ کردم و در مصحف خود نگاشتم. شب هنگام به مصحف مراجعه کردم و در آن اثری از محو و ناپدید شدن ندیدم. فردای آن روز مصحف خود را از آیه تهی و سفید دیدم به پیامبر ماجرا را گفتم پیامبر اکرم فرمود: «ای ابن مسعود! آن آیه دیشب نسخ و رفع گردید «2».

ما ناگزیریم در مفردات و زوایای این دو روایت کمی کنکاش کنیم و با احتیاط ادعای آنها را بررسی کنیم، لذا می‌گوییم.

اوّلا: آیا پیامبر- ص- تنها به این دو تن سوره را آموخته بود یا به همه مسلمانان؟ اگر به همه آموخته بود چرا روایت تنها این دو تن را یاد می‌کند؟ و از دیگران یادی نمی‌نماید؟

آیا معقول است که بگوییم: فقط این دو نفر سوره را فراموش کرده بودند لذا روایت آنها را مستحق یاد کردن می‌داند؟ و دیگران سوره را فراموش نکرده بودند؟ و به فرض صحت روایت، این دو تن چه نام داشتند؟ و چرا عبد اللّه بن عمر نام آنها را برای ما ذکر (1) مجمع الزوائد، ج 7، ص 154 و 156. مشکل الآثار، ج 2، ص 417 و 418. الاتقان، ج 2، ص 26.

الجامع لاحکام القرآن، ج 2، ص 63. تاریخ الاسلام/ ذهبی، ج 2، ص 289. در این کتاب چنین آمده است: این حدیث صحیح است و تنها از سوره منسوخ التلاوه آیه «بسم اللّه الرحمان الرحیم باقی مانده بود.

و این دلیل وجوب نوشتن آیه «بسمله» به تنهایی است و سوره‌ای از قرآن از دست رفته است. الدر المنثور، ج 1، ص 104 و 105 به نقل از: طبرانی، ناسخ ابی داوود، ابن منذر، ابن انباری در: المصاحف. ابو ذر هروی در: الفضائل. بیهقی در: الدلائل. مصنف، صنعانی، ج 3، ص 363. و در حاشیه آن به نقل از:

طبرانی در: الاوسط، ج 7، ص 156.