حقایقی مهم پیرامون قرآن‌ صفحه 86

پذیرفته گشت و «مصحف»، «مصحف» نامیده شد «1». «سیوطی» هم ابو بکر را اولین نامگذار و جمع آوری کننده قرآن می‌داند «2».

و در روایت دیگری: اوّلین کسی که قرآن را بین دو لوح قرار داد ابو بکر بود «3». بعضی از روایات هم می‌گویند: عمر بن خطاب اوّلین کسی بود که مصحف را جمع آوری کرد «4» و نافع بن ظریب این کار را برای عمر بن خطاب انجام داد «5». و به نظر ابن سعد عمر اوّلین کسی است که قرآن را در یک «صحف» جمع آورد «6» که بدل «مصحف» صحف آمده و شاید این از اشتباهات نساخ باشد. اگر این سخن ناظر به این قول نباشد که: عمر قرآن را در یک صحیفه گردآوری کرد. و قبلا بیان نمودیم.

قبل از مناقشه در گفته‌های بالا به دو نکته اشاره می‌کنیم:

نکته اوّل: اوّلین جمع آوری کننده بودن عمر با اوّلین جمع آوری کننده بودن ابو بکر، منافاتی ندارد؛ زیرا که ابو بکر به زید دستور جمع آوری قرآن را داد، و قبل از پایان کار درگذشت. و عمر کار او را دنبال کرد. بنابراین اقدام نخست را هم می‌توان به ابو بکر نسبت داد و هم به عمر اما این نسبت دادن به عمر و ابو بکر، با روایت زیر متعارض است:

«عمر» شروع به جمع آوری قرآن کرد اما قبل از به پایان رساندن کار کشته شد و هنگامی که عثمان به خلافت رسید کار ناتمام عمر را به پایان رساند. این روایت سپس داستان پیدا شدن آیاتی چند نزد «ذو الشهادتین» را در زمان عثمان نقل می‌کند (نه در (1) البرهان زرکشی، ج 1، ص 281 و 282، محاضرة الاوائل، ص 35. الاتقان، ج 1، ص 58 به نقل از:

ابن اشته. تفسیر الصراط المستقیم، ج 1، ص 172 و 173 و التمهید فی علوم القرآن، ج 1، ص 246 به نقل از:

الاتقان و المصاحف سجستانی، ص 11- 14.

(2) تاریخ الخلفاء، ص 77، و مآثر الانافة، ص 85 و 86.
(3) تاریخ الخلفاء، ص 77، به نقل از: ابی یعلی، طبقات ابن سعد، ط صادر، ج 3، ص 93.

و تأسیس الشیعه لعلوم الاسلام، ص 316 به نقل از الاتقان.

(4) الاتقان، ج 1، ص 58 به نقل از: ابی داوود، کنز العمال، ج 2، ص 363 به نقل از: ابی داوود در المصاحف. محاضرات الادباء، ج 2، جزء 4، ص 433. و فتح الباری، ج 9، ص 10. التراتیب الاداریه، ج 2، ص 283 و تاریخ القرآن الصغیر، ص 87. به نقل از: المصاحف، ص 10 و به نقل از: الاتقان.
(5) الطبقات الکبری، ج 3، ص 283.
(6) الاشتقاق، ص 89.