- مقدمه 1
- اشاره 7
- الف) تربیت در لغت 8
- یک . تربیت 8
- ب) تربیت در اصطلاح 9
- دو. راهکار تربیتی 11
- 1. آیات و روایات 12
- الف) نهادینه سازی در لغت 12
- ب) جایگاه نهادینه سازی 12
- سه. نهادینه سازی 12
- 2. علم اخلاق 13
- 3. جامعه شناسی 14
- اشاره 16
- 1. جنبه فردی 16
- 2.جنبه اجتماعی 17
- الف) آموزه 18
- چهار. آموزه مهدوی 18
- اشاره 18
- ب) مهدویّ 18
- ج) مقصود از آموزه مهدوی 19
- اشاره 19
- نکته دوم: رویکرد آموزه ای 20
- نکته یکم: نگاه فراگیر 20
- پنج. کودک 21
- گفتار دوم: ویژگی های راه کار تربیتی 22
- یک. مؤثّرترین روش و ماندگارترین اثر 22
- اشاره 22
- دو. لزوم سازگاری روش با دیگر مؤلّفههای تربیتی 23
- گفتار سوّم: گونه شناسی راهکار تربیتی 24
- سه. بیان خبری کلّی و حاکی از دستور 24
- اشاره 26
- یک. اهمّیت شناخت دوره کودکی 28
- دو. دوران کودکی از نظرگاه پیامبر و اهل بیت علیهم السلام 29
- سه. رویکردی تربیتی به دوران کودکی 32
- اشاره 33
- گفتار دوم: بازشناسی ابعاد شخصیّت کودک 33
- یک. حیطه شناختی 36
- الف) تعریف 36
- ج) ویژگی های حیطه شناختی کودک 37
- اشاره 37
- 1. تحوّل زبان 38
- 2. شکل گیری تصویر ذهنی 38
- 3. پیش تصوّری بودن 39
- 4. درون سازی مفاهیم و فعّالیّت رمزی 39
- 6. خودمحوری 40
- 5. زمینه سازی ذهنی جهت تقلید از الگوی پنهان 40
- 7. ناتوانی در تجزیه و تحلیل صحیح 41
- 8. انس با محسوسات و بیگانگی با مفاهیم انتزاعی 42
- 9. شکل گیری خودپنداره 42
- 10. انعطاف فکری و زودباوری 44
- 11. کنجکاوی 45
- 12. یادگیری مشاهده ای 45
- 13. کیفیّت درک مفاهیم کیفی و کمّی 46
- دو. حیطه عاطفی 47
- الف) تعریف 47
- ب) اهمیّت 47
- 14. تحوّل چشم گیر بازشناسی و تحوّل اندک نگهداری 47
- اشاره 49
- ج) ویژگی های حیطه عاطفی کودک 49
- 2. احترام خواهی 50
- 1. محبّت خواهی 50
- 6. تنوّع طلبی 51
- 4. نیاز به شادمانی 51
- 5. استقلال طلبی 51
- 3. نیازمندی به امنیّت 51
- 7. خود نمایی 52
- 8. میل به ارتباط با همسالان 52
- الف) تعریف 53
- ب) اهمیّت 53
- سه. حیطه رفتاری 53
- 9. پافشاری مدافعانه بر عقیده خویش 53
- ج) ویژگی های حیطه رفتاری کودک 54
- اشاره 54
- 1. تقلید پذیری 55
- 2. دعوت پذیری عملی 56
- 6. بازی 57
- 5. عادت پذیری 57
- 4. ناپایداری اراده 57
- 3. شتاب زدگی 57
- یک. ضرورت گونه شناسی و گزینش 60
- اشاره 61
- دو. معیارهای گزینش 61
- اشاره 61
- الف) قابل فهم بودن 61
- نمونه اوّل فاقد معیار: زیاده روی درباره جَنگ پس از ظهور 62
- نمونه چهارم: تبیین مفهوم انتقام بدون زمینه سازی 64
- نمونه سوّم: بداء در آموزه های مهدوی 64
- ب) سودمندی 67
- ج) قابلیّت الگو برداری 68
- اشاره 69
- گفتار چهارم: دسته بندی آموزه مهدوی برای انتقال به کودک 69
- الف) قابل بیان اجمالی 70
- یک. آموزه غیر قابل بیان 70
- دو. آموزه قابل بیان 70
- اشاره 70
- ب) قابل بیان تفصیلی 71
- اشاره 72
- یک. معانی لغوی تلقین 73
- دو. تعاریف اصطلاحی 73
- الف) نتیجه ی تلقین؛ تحقّق باور 74
- سه. تعریف پیشنهادی و نکات آن 74
- اشاره 74
- اشاره 75
- مرحله اوّل: آموزش 75
- ج) ارتباط مستقیم تلقین با جنبه ی شناختی و گرایشی 75
- ب) تکرار نظام مند، عنصر اصلی تلقین 75
- د) جایگاه تلقین بعد از اِخبار، آموزش و تذکّر 75
- مرحله دوم: یادآوری و تذکّر 75
- گفتار دوم: جایگاه شناسی تلقین 76
- ه) تلقین، روش و ابزاری مشترک برای تحقّق اهداف صحیح و باطل 76
- مرحله سوّم: تکرار تلقین آمیز 76
- یک. تبیین سوال 77
- گفتار سوّم: تلقین؛ تهدید یا فرصت برای باور مهدوی کودکان 77
- اشاره 77
- اشاره 78
- دو. پاسخ با تبیین دو گونه تلقین 78
- ب) تلقین باورساز پس از آموزش 79
- اشاره 81
- یک. خودتلقینی و دگرتلقینی 81
- گفتار چهارم: انواع تلقین 81
- دو. تلقین قولی و فعلی و محیطی 82
- سه. تلقین مثبت و منفی 83
- اشاره 84
- گفتار پنجم: تلقین پذیری کودکان 84
- یک. ویژگی های هم سو با تلقین پذیری 86
- 1. شکل گیری خودپنداره 86
- اشاره 86
- 3. انعطاف فکری و زودباوری 87
- 2. یادگیری مشاهده ای و تقلیدپذیری 87
- 5. ناپایداری اراده 88
- 7. علاقه مندی به تکرار 88
- 6. عادت پذیری 88
- 4. شتاب زدگی 88
- اشاره 89
- دو. ویژگی های معارض با تلقین پذیری 89
- 8. محبّت خواهی و دلبستگی به محبوب 89
- سه. کیفیّت جهت دهی ویژگی معارض 90
- 1. خودمحوری 90
- 2. استقلال طلبی 90
- 3. خود نمایی 90
- اشاره 91
- گفتار ششم: تنظیم محتوای تلقینی مهدوی 91
- مرحله اوّل: انتخاب موضوع 92
- اشاره 94
- مرحله دوم: استخراج پیام 94
- مرحله سوّم: ساختن جمله کلیدی 94
- نمونه کاربردی 95
- اشاره 96
- گفتار هفتم: اصول تلقین 96
- 1. خلوص نیّت 97
- 2. اعتقاد و التزام عملی به پیام تلقینی 98
- 4. ثبات و پرهیز از تردید 98
- 3. محبوبیّت و مقبولیّت نزد کودک 98
- 5. توجیه شناختی و چشاندن لذّت همراهی محتوای تلقینی 99
- 6. تمرکز بر پیام واحد 100
- 7. رعایت تناسب 101
- الف) تناسب شیوه، قالب و محتوا با هدف 101
- اشاره 101
- ب) انتخاب موقعیّت مناسب 101
- اشاره 102
- 8. نظام مندی و استمرار تکرار 102
- الف) عوامل موثّر بر تنظیم تعداد تکرار 103
- ب) تنظیم تکرار در شبانه روز و روزهای متوالی 103
- 9. توجّه به واکنش ها 104
- 10. بهره بری از تنوّع 105
- گفتار نهم: شیوه های کلّی اجرای تلقین 106
- اشاره 106
- یک. پیوند دادن پیام تلقینی با واقعیّات زندگی کودک 107
- دو. در معرض داوری قرار دادن کودک 108
- اشاره 109
- الف) اهمیّت به کارگیری 109
- سه. روش خود افشایی 109
- ب) انواع خودافشایی 111
- 1. خودافشایی حقیقی و مصنوعی 111
- 3. خودافشایی محبّتی و نفرتی 114
- ج) نکات اجرایی خودافشایی 115
- گفتار دهم: قالب های اجرایی تلقین 116
- اشاره 116
- الف) اهمیّت قصّه 117
- 1. قصّه 117
- ب) قصّه نوعی از تکرار 118
- اشاره 119
- ج) تکرار پیام در قصّه 119
- نوع دوم: تکرار تجزیه ای پیام 119
- نوع اوّل: تکرار یک پارچه و کامل پیام 119
- د) بهره بری از قصّه در دگرتلقینی و خودتلقینی 122
- اشاره 123
- 2. شعر و نظم 123
- 4. نمایش 126
- 5. پرسش و پاسخ 128
- اشاره 132
- یک . الگو و اسوه 133
- اشاره 133
- دو. تقلید 134
- سه. الگوی مهدوی 135
- چهار. الگونمایی مهدوی 136
- اشاره 136
- ب) تعریف پیشنهادی 138
- اشاره 139
- گفتار دوم: جایگاه شناسی روش الگونمایی 139
- یک. قرآن و روایات 140
- دو. بیان تربیت پژوهان اسلامی 141
- سه. روان شناسی 142
- چهار. جامعه شناسی 143
- گفتار سوّم: الگوپذیری کودکان 144
- یک. تأثیرپذیری از محیط 146
- اشاره 146
- گفتار چهارم: مبانی الگوپذیری در انسان 146
- سه. قهرمان جویی 147
- دو. کمال طلبی 147
- گفتار پنجم: اصول الگونمایی مهدوی 148
- اشاره 148
- چهار. نیاز روانی به الگو 148
- 1. نمونه و ممتاز بودن الگو 149
- ب) هماهنگی رفتار الگو در موقعیّت های مشابه 151
- اشاره 151
- الف) هماهنگی بین رفتار و گفتار الگو 151
- 3. هماهنگی رفتار الگو 151
- ج) هماهنگی رفتار الگو با گفتار و رفتار الگوهای دیگر 152
- 4. فراهم سازی مشاهده کامل الگو 152
- اشاره 153
- 5. انتخاب الگو و جنبه الگویی مناسب با لحاظ معیارها 153
- معیار دوم: قابلیّت الگو برداری و تقلید پذیری 154
- معیار اوّل: قابلیّت مشاهده 154
- معیار سوّم: محوریّت بر واقعی بودن 155
- 6. آگاهی دهی در مورد امور مرتبط با الگوبرداری 156
- اشاره 156
- الف) جنبه الگویی و معیار معرّفی الگو 157
- ب) تشخیص مصداق 158
- ج) اهداف و دلایل 160
- اشاره 162
- ه) مراحل الگوبرداری 162
- د) شیوه های الگوبرداری 162
- دو. به یادسپاری 163
- سه. بازآفرینی حرکتی 163
- چهار. انگیزش 163
- یک. توجّه 163
- اشاره 164
- 7. بهره بری از تنوّع 164
- الف) تنوّع الگوها 165
- ب) تنوّع شیوه و قالب اجرایی 166
- 8. تناسب و هماهنگی 166
- اشاره 166
- ب) آثار تناسب و هماهنگی 167
- الف) وجوه اشتراک، جنبه ای از تناسب 167
- ج) چند نمونه از تناسب 168
- نمونه اوّل: تناسب با شرایط خانوادگی 168
- نمونه دوّم: مثال قرآنی مشابهت 168
- نمونه سوّم: مشابهت در سطح زندگی 169
- اشاره 170
- گفتار ششم: انواع الگونمایی 170
- دو. تصریح به الگوبودن شخص و عدم تصریح 171
- سه. معرّفی الگو با اسم یا عنوان عام 172
- اشاره 173
- گفتار هفتم: انواع و شیوه های الگوبرداری 173
- ب) تقلید نیمه آگاهانه 174
- اشاره 174
- ج) تقلید آگاهانه 174
- الف) تقلید ناآگاهانه 174
- یک. تقسیم از جهت وجود آگاهی 174
- دو. تقسیم از جهت تطابق کامل 175
- الف) الگوبرداری عینی 175
- ب) الگوبرداری غیرعینی 176
- 1. آموزش و یادگیری با کیفیّت بالا 177
- گفتار هشتم: کارکردهای الگونمایی مهدوی 177
- اشاره 177
- 2. امکان و سهولت انجام و استمرار رفتار در نظر الگوپذیر 178
- 3. ارزیابی، سنجش و اصلاح رفتار 179
- 4. استحکام، ترویج و افزایش اعتماد به معارف مهدویّت 180
- 5. سوق دهی گرایش ها به مهدویّت 181
- 6. ایجاد و تقویت انگیزه، تحرّک و پویایی 182
- 7. پیشگیری و مبارزه با انحراف 183
- گفتار نهم: آسیب شناسی 184
- اشاره 184
- الف) فراموشی معیار و هدف در غیاب الگو 185
- 1. شخصیّت گرایی با آثار یا مصادیق مختلف 185
- اشاره 185
- ب) الگوبرداری کورکورانه و بی دلیل 187
- ج) گرفتار شدن به دو گونه مغالطه الگویی 188
- اشاره 188
- خصوصیّات زمینه ساز مغالطه الگویی در کودک 189
- 2. پیروی از الگوی مشهور و مقبول اکثریّت 191
- اشاره 193
- 3. تعارض و ناهماهنگی رفتار الگو و آثار آن 193
- ب) قضاوت نابجای کودکانه 194
- الف) تردید 194
- ج) کاهش محبوبیّت الگو 194
- ه ) پروش روحیّه نفاق، خودخواهی و ریا 195
- 4. لغزش الگو 196
- کتب عربی و فارسی 200
- سایت ها 209
نما». (1)
البتّه در تفسیر المیزان دلایل دیگری نیز برای دستور الهی مبنی بر اقتدا به انبیا و رسولان بیان شده است. (2) در جایی دیگر از قرآن هم، در خطاب حضرت شعیب به قومش سخن از ایمان به شخص او نیست، بلکه سخن از: «ایمان به آنچه برای آن فرستاده شده است» (3) می باشد.
د) شیوه های الگوبرداری
برای تقلید و الگوبرداری کودک، انواع و شیوه هایی می توان در نظر گرفت (4) که اگر به آن ها توجّه شود فرآیند همانندسازی با سرعت و تأثیرگذاری بیشتری طی می شود. آگاهی از آن ها نخست برای شخص یا نهاد الگودهنده ای که قصد الگونمایی مهدوی دارد لازم است. همچنین در برخی موارد باید آن شیوه ها به کودک آموزش داده شود. اهمیّت این نوع آگاهی از آن جهت است که اگر کودک مورد تأکید و اصرار بر تقلید از الگوی مهدوی قرار گیرد، ولی ندانیم چه نوع تقلیدی برای مرحله سنّی او میسّر است و یا کودک پیرامون شیوه صحیح الگوبرداری آگاهی های لازم را نداشته باشد، نمی توان امید داشت که در الگونمایی مهدوی موفقیّت قابل توجّهی حاصل شود.
ه) مراحل الگوبرداری
اشاره
برای تقلید و الگوبرداری که نوعی یادگیری مشاهده ای است و از آن به عنوان مهم ترین عامل رشد و یادگیری یاد شده، (5) مراحلی بیان گردیده است. لازم است کسانی که عهده دار الگونمایی مهدوی به کودکان هستند آن ها را مورد توجّه قرار دهند. اگر مربّی و والدین
بدانند کودک در فرآیند تقلید، در چه مرحله ای قرار دارد بهتر می توانند در
1- محمّدقاسمی، حمید، روش های تربیتی در داستان های قرآن، ص32.
2- ر.ک. طباطبایی، محمّدحسین، تفسیر المیزان، ج7، ص402.
3- «وَ إِنْ کانَ طائِفَهٌ مِنْکُمْ آمَنُوا بِالَّذی أُرْسِلْتُ بِهِ وَ طائِفَهٌ لَمْ یُؤْمِنُوا فَاصْبِرُوا حَتَّی یَحْکُمَ اللَّهُ بَیْنَنا وَ هُوَ خَیْرُ الْحاکِمین؛ و اگر گروهی از شما به آنچه من به آن فرستاده شده ام ایمان آورده اند، و گروهی ایمان نیاورده اند، صبر کنید تا خداوند میان ما داوری کند، که او بهترین داوران است»؛(سوره اعراف: آیه87).
4- ر.ک: همین فصل، گفتار هفتم؛ انواع و شیوه های الگوبرداری، صص 185-188.
5- کدیور، پروین، روان شناسی اخلاق، صص 102و108.