علل تزلزل تمدن غرب صفحه 271

1- «اسفار اربعه»، ملاصدرا«رحمه الله علیه»، ج 1 ، ص 267.

2- «نهج البلاغه»، خطبه ی 83.

این ابزارها سرمایه ی ابدی ما نیست، سرمایه ی ابدی ما در آزادی از این ابزارهاست، باید خود را به بصیرتی برسانیم که بتوانیم خود را فوق ابزار و آرزوها ارزیابی کنیم. عرفا می گویند: اول پَر و بالتان می دهند تا پرواز را یاد بگیرید بعداً پر و بالتان را می گیرند، تا بی پر و بال پرواز کنید. اول دندان و نیرو به شما می دهند تا متوجه چنین استعدادی در خود بشوید، بعداً آن ها را می گیرند تا بدون این وسایل، توان خوردنِ رزق معنوی و قدرت روحانی پیدا کنید. درحقیقت با گرفتن این ها نمی خواهند چیزی از ما بگیرند بلکه می خواهند چیزی بالاتر و لطیف تر به ما بدهند. به ما غنای از دندان می دهند، نه غنای با دندان. تا بنا به فرمایش حضرت امیرالمؤمنین علی علیه السلام به جایی برسیم که: «اِسْتِغْنائُکَ عَنِ الشَّی ء خَیرٌ مِنْ اِسْتِغْنائِکَ بِهِ»؛ استغناء و بی نیازی تو از یک چیز، بهتر از استغناء تو با آن چیز است، زیرا نخواستن بالاتر از داشتن است.

سیر حیات از نیاز به ابزار شروع می شود و باید به بی نیازی از ابزار ختم شود. حال اگر شدت نیاز به ابزار در طول زندگی بر روح و روان کسی غالب شد، او در ابدیت نمی تواند زندگی بی عذابی داشته باشد. انسان هائی که به پیری رسیدند ولی در سیر خودشان نتوانستند از ابزارها آزاد شوند، هنوز کودک اند. پیرانِ مکتب توحید، جهانی هستند بنشسته در گوشه ای، از دنیا برترند، نه این که گرفتار دنیا باشند.

هدف های آزاد از ابزار

آنچه در باره ی فرد گفتیم در باره ی یک تمدن هم به همین صورت مطرح است. یک تمدن در شرایط متوسطش ابزار می خواهد، مثل کودک