- فصل اول: تعامل قرآن و علم 3
- اشاره 3
- اول: رابطه قرآن و علم 4
- رابطۀ علم و دین چگونه است؟ 4
- اقسام تعارض علم و دین 9
- راه کار تعارض ظاهری علم و دین 13
- اشاره 18
- فصل دوم: تعارض های ادعایی بین علم، قرآن و حدیث 18
- اول. هفت آسمان 19
- دوم: جایگاه خروج اسپرماتوزئید (صلب و ترائب) 40
- سوم: شهاب سنگ ها 57
- چهارم: زوجیت و لقاح گیاهان در قرآن و سنت پیامبر صلی الله علیه و آله: 63
- پنجم: بُعد دوم شخصیت انسان در قرآن (صدر و قلب) 90
- اشاره 92
- فصل سوم: قرآن شناخت 92
- اول: نزول الفاظ و معانی قرآن بر پیامبر صلی الله علیه و آله: 93
- دوم: واقع نمایی و حجّیت تفسیر 96
- سوم: مراتب فهم قرآن 98
- چهارم: تشابه ها و تفاوت های قرآن و کتاب مقدس (تورات و انجیل) 99
- اشاره 101
- پنجم: قرآن و فرهنگ زمانه 101
- دیدگاه اول: تأثیرپذیری کامل قرآن کریم از فرهنگ عصر نزول 102
- دیدگاه دوم: قبول عناصر ثابت فرهنگ و طرد عناصر منفی 128
- فصل چهارم: قرآن شناسی 133
- اشاره 133
- چه کسی وحی را از طرف خداوند به حضرت محمد صلی الله علیه و آله نازل کرد؟ 134
- اشاره 141
- آیا وحی های جدید وحی های قبلی را تصدیق می کنند یا جایگزین آنها می شوند؟ 141
- نکاتی پیرامون نسخ 146
- اشاره 147
- برخورد قرآن با فرهنگ زمانه 147
- اشاره 147
- آیا قرآن از فرهنگ و قوانین اعراب متأثر شده است ؟ 147
- الف) قرآن و برخوردانکاری با فرهنگ های عصر خویش 148
- ب) قرآن و برخورد اثباتی با فرهنگ اعراب 150
- ج. قرآن و برخورد اصلاحی با فرهنگ اعراب 151
- آیا قرآن ناقص است یا با جزئیات کامل ؟ 154
- آیا قرآن عربی در کتاب های قبلی که غیرعربی است وجودداشته است ؟ 162
- اگر ابلیس فرشته است پس چرا گناه کرد؟ 165
- چرا قرآن از مجازات های دردناک با الفاظ بشارت آمیز یاد می کنند؟ 169
- جمع بندی و نتیجه گیری 174
- اشاره 176
- فصل پنجم: خداشناسی 176
- آیا مشرکان، الله را می پرستیدند یا خدای دیگر را؟ 177
- اشاره 177
- اقسام توحید 178
- الله و تخت و عرش کجاست ؟ 187
- آیا خدا فراموش می کند یا نه ؟ 196
- آیا غیر از خدا علم غیب می داند یا نه ؟ 204
- اشاره 204
- اقسام غیب 206
- آگاهی پیامبر و امامان از غیب 209
- اگر رحمت الهی گسترده است چرا برخی افراد را هدایت نمی کند؟ 226
- آیا خدا شرک را می بخشد؟ 234
- اگر خدا بی نیاز است چرا می آفریند؟ 244
- آیا خدا می توانست یک فرزند داشته باشد؟ 254
- آیا خدا محافظ انسان ها هستند یا فرشتگان ؟ 261
- تولد افراد ناقص الخلقه و مصیبت زده چگونه با عدل الهی سازگار است ؟ 268
- فصل ششم: معادشناسی 276
- اشاره 276
- روز آخرت نامه عمل را چگونه دریافت می کنیم ؟ 277
- اگر شراب بد است، چرا قرآن می گوید بهشتیان از شرابی لذت بخش می نوشند؟ 281
- آیا همه مسلمانان به دوزخ می روند؟ 288
- آیا حضرت مسیح علیه السّلام در جهنم خواهد سوخت ؟ 299
- آیا منکران قیامت و معاد دلیلی ندارند؟ 306
- آیا منکران نبوت فقط بشر بودن پیامبران را مانع می شمردند؟ 316
- منابع 330
- لیست آثار انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن 342
- راه های تهیۀ کتاب های انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن 345
چراکه از طرفی، اعراب جزیره العرب وارثان حضرت ابراهیم و اسماعیل علیه السّلام و دین حنیف بودند و بنابراین، عناصر فرهنگی الهی و مفیدی مثل حج داشتند. اما از طرف دیگر، در طول اعصار متمادی و با دوری از انبیای الهی به تدریج، خرافات و عناصر باطل در فرهنگ آنان رسوخ کرده بود. در این جا رابطۀ قرآن با فرهنگ آن زمان عرب مورد بررسی قرار می گیرد و در این راستا، به دو دیدگاه مهم در مورد این مطلب اشاره می شود:
دیدگاه اول: تأثیرپذیری کامل قرآن کریم از فرهنگ عصر نزول
از سخنان برخی نویسندگان(1) و خاورشناسان (مستشرقان) این گونه برمی آید که قرآن کاملاً تسلیم فرهنگ عصر نزول - یعنی؛ صدر اسلام - بوده و به عبارت دیگر، قرآن فرهنگ زمان خویش را - که همان فرهنگ جاهلی عرب و آمیخته با خرافات ضد علمی بوده - پذیرا شده و خدا آن ها را در متن قرآن وارد کرده است. این تا حدودی شبیه نظریه ای است که زمینۀ تأثیر فرهنگ زمانه در نویسندگان تورات و انجیل گفته شده است(2). البته در مورد قرآن، برخی از نویسندگان این دیدگاه را کاملاً پذیرفته(3) و برخی دیگر با ذکر مثال هایی، تأثیرپذیری را به طور گسترده طرح کرده و با احتیاط از آن سخن گفته اند(4).
1- (1) ر. ک: نامه بشر و بشیر روزنامه کارگزاران، 19 و 86/12/20) و نامه «طوطی و زنبور» اردیبهشت 1378 از دکتر عبدالکریم سروش.
2- (2) در مورد تورات و انجیل و تأثیر فرهنگ و خرافات زمانه در نویسندگان آن ها، سخن بسیار است و به نظر می رسد که غربی ها این مطلب را به صورت مسلم پذیرفته اند (ر. ک به: ایان باربور، علم و دین، ترجمه بهاء الدین خرّمشاهی، نشر دانشگاهی) البته این در مورد تورات و انجیل با آن همه خرافات و مسائل ضد علمیشان می تواند صادق باشد و شواهدی نیز دارد، اما در مورد قرآن جای تأمّل بسیار دارد.
3- (3) مقصود فراستخواه، مجله ی دانشگاه انقلاب، ش 110 (زمستان 1376)، ص 127 به بعد و نیز سروش، همان ها.
4- (4) ر. ک به: علیرضا ذکاونی قراگزلو «زبان قرآن». مجله بینات، ش 5 (بهار 1374). ص 74 به بعد / بهاء الدین خرّمشاهی، «بازتاب فرهنگ زمانه در قرآن کریم»، محلۀ کیان، سال چهارم (ش 23)، ص 90؛ مقصود فراستخواه، «قرآن، آراء و انتظارات گوناگون»، مجلۀ دانشگاه انقلاب. ش 110، ص 127 به بعد البته در این میان، آقای خرّمشاهی با احتیاط بیش تری سخن گفته و سعی کرده است بگوید منظور بدی نداشته و هدف او دفاع از قرآن بوده است!