تاریخ تحلیلی آندلس صفحه 107

حکم که در جریان محاصره کاخ خود سوگند یاد کرده بود تا ربض را با خاک یکسان کند، به قسم خود عمل کرد؛ (1) ابن خطیب با ذکر داستان قتل عام مردم قرطبه، علت شکست شورش عظیم مردم آن شهر در سال 202ه. را نداشتن رهبری واحد دانسته است. (2) وی در انتقاد از اعمال حَکَم در آندلس می نویسد: «مواضع و رفتار و سیره زشت و پلید حکم را در زمان خود نیز در آندلس از نزدیک هم چنان مشاهده می کنم». (3)

در سال 191ه. حَکَم، شورش ناحیه «باجه» را به وسیله پسر خود هشام سرکوب کرد؛ (4) جنگ مضر و یمانی هم زمان با جریان این نزاع در شرق هم چنان ادامه داشت. (5)

غزوات خارجی حکم

تحرّک دولت های مسیحی شمال آندلس و حمایت دولت های فرنگی از آنها، باعث اجرای غزوات دائمی در «ثغراقصی» بود؛ بدین ترتیب، بخش عمده ای از جنگ های دوره حکم، صرف سرکوب شورش های شمال آندلس شد؛ او در سال 180ه. عبدالکریم بن مغیث را به جنگ بلاد فرنگ فرستاد. (6) به سال 187ه. در پی تصرف شهر تطیله توسط شاه فرنگ و افزایش تحرکات فرنگی ها در شمال آندلس، حکم، عمروس بن یوسف را به عنوان مسئول مرزهای آندلس تعیین کرد و عمروس، در نخستین اقدام خود، تطیله را نجات داد. (7)

به سال 191ه/193ه. خبر رسید که فرنگی ها قصد محاصره شهر طرطوشه را دارند؛ (8) لذا حَکَم فرزندش عبدالرحمن را به آن جا فرستاد (9) و در سال های 194ه. و 196ه. حکم،

1- (1) . همان.
2- (2) . او این حقیقت را از زبان آهنگر بیان کرده که وقتی اجتماع مردم قرطبه را از دیرسزر رهبر آنها سؤال کرد؟ گفتند: رهبری ندارند؛ پس آهنگر به شاگرد خود گفت: کوره را به کار بینداز تا به کار خود بپردازیم؛ ر.ک: ابن خطیب، اعمال الاعلام، ص16.
3- (3) . همان، ص16.
4- (4) . ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج5، ص346.
5- (5) . همان، ص187.
6- (6) . همان، ص309.
7- (7) . همان، ص335.
8- (8) . همان، ص346.
9- (9) . همان، ص346؛ ابن عذاری مراکشی، البیان المغرب، ج2، ص172.