- سخن ناشر 1
- مقدمه مؤلف 3
- اشاره 5
- 1- واژه آندلس 5
- محدوده جغرافیایی 7
- شهرهای اسلامی در آندلس 9
- اشبیلیّه 11
- قرطبه 13
- قرمونه 14
- استجه 14
- طلیطله 15
- بلنسیه 16
- مرسیه 18
- سرقسطه 19
- تُطیلَه 20
- طرّکونه 21
- لارده 21
- طرطوشه 21
- قسطلونه 22
- دانیه 23
- ألش 24
- اوریوله 24
- لَقَنْتْ 24
- قرطاجنه 25
- غرناطه 26
- وادی آش 27
- جیّان 27
- بیّاسه و ابدّه 28
- مالَقَه 29
- ارشدونه 29
- لورقه و بسطه 29
- مَربَّله 30
- المُنَکَّب 30
- حصن جبل فاره 30
- رُنْده 31
- المَریَّه (مرآه البحر) 31
- طریف 32
- الجزیره الخضراء یا جزیره ام حکیم 32
- جبل الطارق 32
- شریش 33
- بنبلونه 34
- بُرْغُشْ 34
- بلد الولید 35
- مجریط (مادرید) 35
- وادی الحجاره (مدینه الفرج) 35
- شقوبیه 35
- شنت یاقب (شنت یاقو) 36
- لیون 36
- کوادنجا 37
- أوقییدو 37
- سمّوره 37
- لبله (لبله الحمراء) 38
- بطلیوس 38
- مارده 38
- شنتمرّیه یا فارو 39
- شلب 39
- یابره 40
- اشبونه 40
- باجه 40
- شِنْتَره 41
- شنترین 41
- جزایر آندلسی مدیترانه 42
- برشلونه (بارسلون) 42
- نگاهی اجمالی به تاریخ اسپانیا پیش از فتح 44
- انحطاط گوت ها 46
- اشاره 51
- موسی بن نصیر 51
- 2- ورود اعراب به آندلس 51
- دوره والیان اموی آندلس- (92ه.- 138ه/711م-756م) 55
- تشنج در انتخاب والیان آندلس 59
- لشگر یزید در آندلس 61
- ابوالخطّار و اتحاد موقت اعراب 63
- چکیده 65
- نتایج «فتح آندلس» 66
- پرسش 67
- منابع، برای مطالعه بیشتر 68
- 3- سیاست امویان در آندلس 70
- اشاره 70
- صمیل زمینه ساز استقرار امویان در آندلس 73
- عبدالرحمن اموی از شام تا آندلس 77
- چکیده حوادث دوره والیان آندلس 80
- نتایج دوره والیان در آندلس 82
- سؤالات دوره والیان 83
- منابع بیشتر دوره ولاه 84
- 4- عبدالرحمن و انحصار قدرت 85
- 5- شورش های دوره عبدالرحمن اول 90
- اشاره 90
- تصفیه خونین اعراب اشبیلیّه 91
- اشاره 94
- 6- عملیات نظامی در شمال آندلس 94
- دولت عباسی شارلمانی و امویان آندلس 95
- بحران جانشینی 99
- اشاره 99
- 7- هشام بن عبدالرحمن الرضا 99
- صوائف زمان هشام 101
- سومین عادل بنی امیه!! 101
- اشاره 103
- 8- حَکَم بن هشام (حَکَمِ اوّل) 103
- تصفیه خونین طلیطله- (واقعه حفره) 104
- حَکَم ربضی 105
- غزوات خارجی حکم 107
- اوج خلافت اموی 109
- 9- عبدالرحمن بن حکم بن هشام (الاوسط ) 109
- شورش های ثغر الاوسط 110
- غزوات خارجی عبدالرحمن اوسط (صوائف) 112
- 10- محمد بن عبدالرحمن 116
- اشاره 116
- شورش ابن مروان جلیقی 118
- شورش ابن حفصون 120
- 11- خلافت منذر بن محمد 123
- اشاره 125
- 12- خلافت عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن بن حکم 125
- شیوع اضطراب آندلس 125
- اشاره 131
- شیوع نفاق و فتنه در آندلس 131
- 13- خلافت عبدالرحمن بن محمد (الناصرلدین اللّه) 131
- جنگ های الناصر 132
- غزوه پنپلونه 135
- ناصر و ادریسیان 137
- الف) مناسبات با دولت های اروپایی و شمال آندلس 139
- 14- روابط خارجی دولت امویان آندلس 139
- ب) روابط دولت اموی با بیزانس 142
- ج) روابط دولت اموی آندلس با فاطمیان 143
- اشاره 146
- 15- حَکَم بن عبدالرحمن (المستنصربالله) 146
- حَکَم و سلطه امویان بر مغرب اقصی 148
- اشاره 151
- منصور 151
- 16- هشام بن حکم و آغاز انحطاط دولت اموی 151
- دولت بنی عامر 154
- 17- محمد بن هشام بن عبدالجبار 158
- 18- آشوب بربرها (الفتنه البربریه) 162
- اشاره 162
- بازگشت مهدی به خلافت 163
- خلافت دوم هشام (المؤید) بن حکم بن عبدالرحمن 164
- دومین دوره حکومت سلیمان بن حکم 165
- 19- فروپاشی دولت اموی 167
- اشاره 167
- مرتضی مروانی 168
- 20- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره امویان 172
- اشاره 172
- سازمان دولت 175
- تأسیسات در دوره اموی در آندلس 176
- علوم و معارف در آندلس 178
- استمرار علوم و معارف اسلامی در دوره ملوک الطوایف 196
- چکیده دوره امویان آندلس (138-422ه) 198
- نتایج «دوره حکومت امویان در آندلس» 203
- پرسش 203
- منابع، برای مطالعه بیشتر 205
- اشاره 207
- 21- ملوک الطوایف؛جنگ احزاب 207
- دولت بنی حمود 209
- دولت علی بن حمود در قرطبه 210
- یحیی بن علی بن حمود 211
- بازگشت امویان 212
- ادریس بن علی بن حمود و سقوط بنی حمود 214
- دولت بنی جهور در قرطبه- (422-462ه) 215
- سقوط بنی جهور 216
- 22- بزرگ ملوک الطوایف؛ بنوعبّاد 218
- اشاره 218
- جانشینان ابن عبّاد 220
- دولت بنی هود در سرقسطه (481-504ه) 221
- سلیمان بن هود 222
- دولت بنی افطس، بنو مسلمه (413-478ه) 224
- دولت بربری غرناطه (403-483ه) در جنوب آندلس 225
- دولت بنی ذوالنون در طلیطله (400- 478ه) در ثغر اوسط 226
- دولت بنی رزین (403-497ه) 227
- چکیده دوره اول ملوک الطوایف در آندلس 228
- نتایج دوره اول ملوک الطوایف در آندلس 230
- پرسش 231
- منابع، برای مطالعه بیشتر 232
- اشاره 233
- 23- مرابطین 233
- سقوط طلیطله 234
- استمداد ملوک الطوایف از مرابطین 236
- نبرد زلاّقه 238
- پایان دوره اول ملوک الطوایف 240
- جنگ اقلیش 243
- شورش مریدین 245
- شورش قرطبه 246
- دوره دوّم ملوک الطوایف 247
- چکیده دوره مرابطین در آندلس 248
- نتایج دوره حکومت مرابطین در آندلس 250
- پرسش 251
- منابع، برای مطالعه بیشتر 252
- اشاره 253
- 24- موحدین و استمرار وحدت سیاسی مغرب و آندلس 253
- پیروزی الْارک و شکست العِقاب 256
- آغاز دوره سوم ملوک الطوایف آندلس 258
- چکیده دولت موحدین در آندلس 261
- نتایج حکومت موحدین در آندلس 263
- پرسش 264
- منابع، برای مطالعه بیشتر 265
- 1- علوم دینی 266
- اشاره 266
- 25- علوم، فرهنگ و تمدن اسلامی 266
- 2- فلسفه و کلام 267
- 3- تصوف 269
- 4- ادبیات 270
- 5- تاریخ و جغرافیا 271
- هنر خوش نویسی 272
- نتایج عصر مرابطین و موحدین 273
- چکیده علوم، فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر مرابطین و موحدین 273
- پرسش 274
- منابع، برای مطالعه بیشتر 275
- دولت بنی نصر در غرناطه 277
- 26- آخرین دوره حکومت مسلمین در آندلس 277
- بنی الاحمر و هجوم دولت های مسیحی 278
- محمد فقیه و جهاد با قشتاله 280
- انحطاط دولت غرناطه 283
- الایسر 286
- سقوط غرناطه 287
- چکیده دولت بنی نصر در غرناطه636-897ه./1238-1492م. 289
- نتایج حکومت غرناطه در آندلس 291
- پرسش 292
- اشاره 293
- 27- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره بنی احمر 293
- معارف اسلامی 294
- نتایج 297
- پرسش 297
- چکیده فرهنگ و تمدن در دوره بنی احمر (آخرین ایام آندلس) 297
- منابع، برای مطالعه بیشتر 298
- 28- علل سقوط آندلس 299
- اشاره 299
- الف) علل اصلی سقوط آندلس 302
- ب) سقوط نهایی آندلس 324
- مراحل جنگ های صلیبی بر مبنای باز پس گیری آندلس 324
- بازپس گیری آندلس 325
- پس از باز پس گیری 334
- منابع، برای مطالعه بیشتر 338
- 29- تاریخ تشیع در آندلس 339
- اشاره 341
- 30- سقوط خلافت در قرطبه و ظهور دولت بنی حمود، 341
- علی بن حمود 343
- علی بن حمود، خلیفه حاکم قرطبه 345
- قاسم بن حمود 346
- بازگشت دوباره قاسم به قرطبه 348
- پایان سرگذشت قاسم بن حمود 348
- خلافت المستظهر 349
- المستکفی بالله 349
- ابن شهید و ابن حزم در دربار بنی حمود 350
- ادریس اوّل 351
- حسن بن یحیی حمودی و یحیی بن ادریس 354
- ادریس دوّم 355
- محمّد اوّل 357
- محمد بن قاسم 358
- ادریس سوّم 359
- خلافت دوباره ادریس دوّم 359
- محمّد دوّم 360
- محمّد بن قاسم بن حمود 360
- قاسم بن محمد حمودی 362
- ضمائم 365
- تصاویر 374
- فهرست منابع 391
- اشاره 391
- منابع لاتین 393
- مجلات 393
23- مرابطین
اشاره
(1)عصر مرابطین را باید یکی از دوران مهم تاریخ آندلس اسلامی دانست؛ ابن خطیب، بابی را به وصف وضعیت آندلس بعد از ملوک الطوایف و ورود مرابطین به آن جا اختصاص داده و از آن با عنوان افتادن امر آندلس به دست مرابطین یاد کرده است. (2)
هم زمان با فروپاشی دولت «اموی» و ایجاد تفرقه در آندلس، بربرهای «لمتونه» از قبیله بزرگ «صنهاجه» (3) تحت پوشش دعوت دینی، حکومتی یک پارچه را در «مغرب اقصی» تأسیس کردند (4) که بعدها به دولت مرابطین معروف شد؛ این دولت، با ایجاد ارتشی نیرومند، قبایل و نیروهای اطراف خود را سرکوب کرده، (5) به اطاعت واداشت و با در اختیار گرفتن ناوگانِ دریایی عظیم و قدرتمند، بر مدیترانه غربی مسلط شد؛ مؤسس دولت مرابطین نیز، به «امیرالمسلمین» ملقب شد و از سوی «خلافت عباسی» بغداد مورد تأیید و پشتیبانی قرار گرفت.
1- (1) . « OR DS »؛ واژه مرابطین به ساکنان رباطها و یا کسانی که برای جهاد در مرزها نذر می کردند و مدتی از زندگی خود را وقف جهاد می کردند اطلاق شده است به معنی خاص آن به گروهی از افرادی که مدتی همراه با عبدالله بن یاسین در رباط سنگال بسر بردند و خود را برای جهاد در مغرب و تأسیس دولت مرابطین آماده کردند؛ اطلاق شده است.
2- (2) . ابن خطیب، اعمال الاعلام، ص241.
3- (3) . ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج8، ص327، 328، 329.
4- (4) . عبدالواحد مراکشی، المعجب، ص71، 72.
5- (5) . ابن عذاری مراکشی، البیان المغرب، ج3، ص243.