- سخن ناشر 1
- مقدمه مؤلف 3
- اشاره 5
- 1- واژه آندلس 5
- محدوده جغرافیایی 7
- شهرهای اسلامی در آندلس 9
- اشبیلیّه 11
- قرطبه 13
- قرمونه 14
- استجه 14
- طلیطله 15
- بلنسیه 16
- مرسیه 18
- سرقسطه 19
- تُطیلَه 20
- طرطوشه 21
- طرّکونه 21
- لارده 21
- قسطلونه 22
- دانیه 23
- لَقَنْتْ 24
- اوریوله 24
- ألش 24
- قرطاجنه 25
- غرناطه 26
- وادی آش 27
- جیّان 27
- بیّاسه و ابدّه 28
- ارشدونه 29
- مالَقَه 29
- لورقه و بسطه 29
- المُنَکَّب 30
- حصن جبل فاره 30
- مَربَّله 30
- المَریَّه (مرآه البحر) 31
- رُنْده 31
- طریف 32
- الجزیره الخضراء یا جزیره ام حکیم 32
- جبل الطارق 32
- شریش 33
- بنبلونه 34
- بُرْغُشْ 34
- بلد الولید 35
- مجریط (مادرید) 35
- وادی الحجاره (مدینه الفرج) 35
- شقوبیه 35
- شنت یاقب (شنت یاقو) 36
- لیون 36
- سمّوره 37
- کوادنجا 37
- أوقییدو 37
- بطلیوس 38
- مارده 38
- لبله (لبله الحمراء) 38
- شلب 39
- شنتمرّیه یا فارو 39
- اشبونه 40
- یابره 40
- باجه 40
- شِنْتَره 41
- شنترین 41
- جزایر آندلسی مدیترانه 42
- برشلونه (بارسلون) 42
- نگاهی اجمالی به تاریخ اسپانیا پیش از فتح 44
- انحطاط گوت ها 46
- اشاره 51
- موسی بن نصیر 51
- 2- ورود اعراب به آندلس 51
- دوره والیان اموی آندلس- (92ه.- 138ه/711م-756م) 55
- تشنج در انتخاب والیان آندلس 59
- لشگر یزید در آندلس 61
- ابوالخطّار و اتحاد موقت اعراب 63
- چکیده 65
- نتایج «فتح آندلس» 66
- پرسش 67
- منابع، برای مطالعه بیشتر 68
- 3- سیاست امویان در آندلس 70
- اشاره 70
- صمیل زمینه ساز استقرار امویان در آندلس 73
- عبدالرحمن اموی از شام تا آندلس 77
- چکیده حوادث دوره والیان آندلس 80
- نتایج دوره والیان در آندلس 82
- سؤالات دوره والیان 83
- منابع بیشتر دوره ولاه 84
- 4- عبدالرحمن و انحصار قدرت 85
- 5- شورش های دوره عبدالرحمن اول 90
- اشاره 90
- تصفیه خونین اعراب اشبیلیّه 91
- اشاره 94
- 6- عملیات نظامی در شمال آندلس 94
- دولت عباسی شارلمانی و امویان آندلس 95
- 7- هشام بن عبدالرحمن الرضا 99
- اشاره 99
- بحران جانشینی 99
- صوائف زمان هشام 101
- سومین عادل بنی امیه!! 101
- اشاره 103
- 8- حَکَم بن هشام (حَکَمِ اوّل) 103
- تصفیه خونین طلیطله- (واقعه حفره) 104
- حَکَم ربضی 105
- غزوات خارجی حکم 107
- اوج خلافت اموی 109
- 9- عبدالرحمن بن حکم بن هشام (الاوسط ) 109
- شورش های ثغر الاوسط 110
- غزوات خارجی عبدالرحمن اوسط (صوائف) 112
- 10- محمد بن عبدالرحمن 116
- اشاره 116
- شورش ابن مروان جلیقی 118
- شورش ابن حفصون 120
- 11- خلافت منذر بن محمد 123
- شیوع اضطراب آندلس 125
- 12- خلافت عبدالله بن محمد بن عبدالرحمن بن حکم 125
- اشاره 125
- 13- خلافت عبدالرحمن بن محمد (الناصرلدین اللّه) 131
- شیوع نفاق و فتنه در آندلس 131
- اشاره 131
- جنگ های الناصر 132
- غزوه پنپلونه 135
- ناصر و ادریسیان 137
- الف) مناسبات با دولت های اروپایی و شمال آندلس 139
- 14- روابط خارجی دولت امویان آندلس 139
- ب) روابط دولت اموی با بیزانس 142
- ج) روابط دولت اموی آندلس با فاطمیان 143
- 15- حَکَم بن عبدالرحمن (المستنصربالله) 146
- اشاره 146
- حَکَم و سلطه امویان بر مغرب اقصی 148
- اشاره 151
- 16- هشام بن حکم و آغاز انحطاط دولت اموی 151
- منصور 151
- دولت بنی عامر 154
- 17- محمد بن هشام بن عبدالجبار 158
- اشاره 162
- 18- آشوب بربرها (الفتنه البربریه) 162
- بازگشت مهدی به خلافت 163
- خلافت دوم هشام (المؤید) بن حکم بن عبدالرحمن 164
- دومین دوره حکومت سلیمان بن حکم 165
- اشاره 167
- 19- فروپاشی دولت اموی 167
- مرتضی مروانی 168
- اشاره 172
- 20- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره امویان 172
- سازمان دولت 175
- تأسیسات در دوره اموی در آندلس 176
- علوم و معارف در آندلس 178
- استمرار علوم و معارف اسلامی در دوره ملوک الطوایف 196
- چکیده دوره امویان آندلس (138-422ه) 198
- نتایج «دوره حکومت امویان در آندلس» 203
- پرسش 203
- منابع، برای مطالعه بیشتر 205
- 21- ملوک الطوایف؛جنگ احزاب 207
- اشاره 207
- دولت بنی حمود 209
- دولت علی بن حمود در قرطبه 210
- یحیی بن علی بن حمود 211
- بازگشت امویان 212
- ادریس بن علی بن حمود و سقوط بنی حمود 214
- دولت بنی جهور در قرطبه- (422-462ه) 215
- سقوط بنی جهور 216
- 22- بزرگ ملوک الطوایف؛ بنوعبّاد 218
- اشاره 218
- جانشینان ابن عبّاد 220
- دولت بنی هود در سرقسطه (481-504ه) 221
- سلیمان بن هود 222
- دولت بنی افطس، بنو مسلمه (413-478ه) 224
- دولت بربری غرناطه (403-483ه) در جنوب آندلس 225
- دولت بنی ذوالنون در طلیطله (400- 478ه) در ثغر اوسط 226
- دولت بنی رزین (403-497ه) 227
- چکیده دوره اول ملوک الطوایف در آندلس 228
- نتایج دوره اول ملوک الطوایف در آندلس 230
- پرسش 231
- منابع، برای مطالعه بیشتر 232
- 23- مرابطین 233
- اشاره 233
- سقوط طلیطله 234
- استمداد ملوک الطوایف از مرابطین 236
- نبرد زلاّقه 238
- پایان دوره اول ملوک الطوایف 240
- جنگ اقلیش 243
- شورش مریدین 245
- شورش قرطبه 246
- دوره دوّم ملوک الطوایف 247
- چکیده دوره مرابطین در آندلس 248
- نتایج دوره حکومت مرابطین در آندلس 250
- پرسش 251
- منابع، برای مطالعه بیشتر 252
- اشاره 253
- 24- موحدین و استمرار وحدت سیاسی مغرب و آندلس 253
- پیروزی الْارک و شکست العِقاب 256
- آغاز دوره سوم ملوک الطوایف آندلس 258
- چکیده دولت موحدین در آندلس 261
- نتایج حکومت موحدین در آندلس 263
- پرسش 264
- منابع، برای مطالعه بیشتر 265
- 1- علوم دینی 266
- 25- علوم، فرهنگ و تمدن اسلامی 266
- اشاره 266
- 2- فلسفه و کلام 267
- 3- تصوف 269
- 4- ادبیات 270
- 5- تاریخ و جغرافیا 271
- هنر خوش نویسی 272
- نتایج عصر مرابطین و موحدین 273
- چکیده علوم، فرهنگ و تمدن اسلامی در عصر مرابطین و موحدین 273
- پرسش 274
- منابع، برای مطالعه بیشتر 275
- 26- آخرین دوره حکومت مسلمین در آندلس 277
- دولت بنی نصر در غرناطه 277
- بنی الاحمر و هجوم دولت های مسیحی 278
- محمد فقیه و جهاد با قشتاله 280
- انحطاط دولت غرناطه 283
- الایسر 286
- سقوط غرناطه 287
- چکیده دولت بنی نصر در غرناطه636-897ه./1238-1492م. 289
- نتایج حکومت غرناطه در آندلس 291
- پرسش 292
- 27- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره بنی احمر 293
- اشاره 293
- معارف اسلامی 294
- پرسش 297
- نتایج 297
- چکیده فرهنگ و تمدن در دوره بنی احمر (آخرین ایام آندلس) 297
- منابع، برای مطالعه بیشتر 298
- اشاره 299
- 28- علل سقوط آندلس 299
- الف) علل اصلی سقوط آندلس 302
- مراحل جنگ های صلیبی بر مبنای باز پس گیری آندلس 324
- ب) سقوط نهایی آندلس 324
- بازپس گیری آندلس 325
- پس از باز پس گیری 334
- منابع، برای مطالعه بیشتر 338
- 29- تاریخ تشیع در آندلس 339
- اشاره 341
- 30- سقوط خلافت در قرطبه و ظهور دولت بنی حمود، 341
- علی بن حمود 343
- علی بن حمود، خلیفه حاکم قرطبه 345
- قاسم بن حمود 346
- بازگشت دوباره قاسم به قرطبه 348
- پایان سرگذشت قاسم بن حمود 348
- المستکفی بالله 349
- خلافت المستظهر 349
- ابن شهید و ابن حزم در دربار بنی حمود 350
- ادریس اوّل 351
- حسن بن یحیی حمودی و یحیی بن ادریس 354
- ادریس دوّم 355
- محمّد اوّل 357
- محمد بن قاسم 358
- خلافت دوباره ادریس دوّم 359
- ادریس سوّم 359
- محمّد بن قاسم بن حمود 360
- محمّد دوّم 360
- قاسم بن محمد حمودی 362
- ضمائم 365
- تصاویر 374
- فهرست منابع 391
- اشاره 391
- مجلات 393
- منابع لاتین 393
عین حال به دنبال کسب قدرت بود که سرانجام آن را به دست آورد. (1)
در طی ثلث اول قرن یازدهم میلادی حمودیان در مالقه به عنوان خلیفه مستقر شدند و بخش بزرگی از بربرها چنان که ذکر شد، خلافت آنها را گردن نهادند.
در واقع، اینان به علّت بی ثباتی منطقه حکومت خود و نیز بی اعتباری مقام خلافت که مایه افتخار آنها بود، موقعیتی کاملاً متناسب با دولت مستقل ملوک الطوائف به دست نیاوردند. این دولت، استقلال خود را تا هجوم بادیس به سال1057م چند سال بعد از نیمه قرن یازدهم میلادی حفظ کرد و سپس به دولت «بنی زیری» ملحق شد.
حمودیان طائفه ای بربر بودند که به خواست خلفای اموی قرطبه به اسپانیا آمدند و در خدمت اهداف سپاه اموی در آفریقا قرار گرفتند.
علی بن حمود
نسبت حمودیان به ادریس (مؤسس شهر فاس) و به سلسله ای شریف از خانواده علوی از نوادگان پیامبر(صلی الله علیه و آله) می رسد؛ با وجود اصالت عربی، حمودی ها بربر بوده و زبان عربی را نیز به لهجه زناتی اصیل تکلم می کردند. در آغاز قرن یازدهم میلادی، حمودیون در اسپانیا مستقر شدند، به روایت ابن حیان: سپاه سلیمان المستعین در بیست و سوم ربیع الاول سال 401ه. در ینایر 1010م به «مدینه الزهرا» هجوم آورد و خلیفه، ولایت شقنده (2) را به رهبران علوی (علی و قاسم، فرزندان حمود) داد. (3)
وقتی استآنهای جنوب اسپانیا، زیر سلطه آنها قرار گرفت ولایت سبته و توابع آن به علی بن حمود واگذار گردید و جزیره خضرا، طنجه و أصیلا (4) به قاسم بن حمود سپرده شد، خلیفه متوجه نبود که کلیدهای تنگه (جبل الطارق) را به دست کسانی داده است که در واقع دوست او نیستند. تصمیم خلیفه، اطرافیان سلطان اموی را از جانب بربرهایی که او را روی کار آورده بودند، نگران ساخت که کار او را ضد مصلحت دولت دانستند و سرزنش کردند؛ امّا چون علویان به دنبال کسب خلافت بودند، دور کردن آنها از پایتخت،
1- (1) . زیریان، با اهمیت ترین الگوی سیاسی در اسپانیا را ارائه کردند.
2- (2) . Saqunda.
3- (3) . ابن عذاری، البیان المغرب، ج3، ص113.
4- (4) . Arcila.