تاریخ تحلیلی آندلس صفحه 9

شده است؛ (1) اما از سوی دیگر مورّخان (2) و نویسندگان اسلامی، همه کشور اسپانیا را آندلس (جزیره الآندلس) نامیدند (3) و کلمه آندلس با توجه به جغرافیای منطقه، به زودی مترادف دقیق «هیسپانیا» گردید. (4)

مراکشی (م 647ه) فصل نخست کتاب خود را به بیان جزیره آندلس اختصاص داده و ضمن بیان محدوده مرزهای آن، آندلس را آخرین منطقه آباد و مسکونی در مغرب دانسته است که به اقیانوس منتهی شده و هیچ عمارتی بعد از آن وجود ندارد. (5)

جغرافی دانان مسلمان، مطالب بسیاری را در مورد آب و هوا و محصولات آندلس و طبیعت آن بیان نموده و به ویژه به نظم درآورده اند؛ بخش گسترده ای از ادبیات آندلس به همین مطالب اختصاص یافته است؛ چنان که می توان وصف کاملی از همه شهرهای آندلس دوره اسلامی به دست آورد؛

چنان که در شعر ابن خفاجه آمده: (6)

یا اهل آندلس لِلّه دَرُّکُم ماءٌ و ظلٌ و انهارٌ و اشجار

در این میان، اثر ابن سعید مغربی که نوعی بیان فهرست جغرافیایی شهرهای آندلس است حائز توجه می باشد، در گزارش دیگری هم طول آندلس، سی روز و عرض آن نه روز و نیز دارای هشتاد شهر بزرگ و سیصد شهر کوچک ذکر شده است؛ هم چنین تنها در سواحل رودخانه «اشبیلیّه» دوازده هزار قریه برشمرده اند. (7)

شهرهای اسلامی در آندلس

جغرافی دانان مسلمان، وصف کاملی از شهرهای آندلس ارائه داده اند که به طور مستقل به وسیله برخی از مورّخان معاصر، انتشار یافته است؛ در این بین یعقوبی، مقدسی،

1- (1) . مصاحب، دائره المعارف فارسی، ج1، ص266.
2- (2) . ابن سعید مغربی، المغرب فی حلی المغرب، ج1، ص5.
3- (3) . معین، فرهنگ فارسی، ص184؛ مصاحب، دائره المعارف فارسی، ج1، ص266.
4- (4) . گیشار، تاریخ اجتماعی اسپانیای مسلمان، ترجمه نظری نژاد، میراث اسپانیای مسلمان، ج2، ص159.
5- (5) . عبدالواحد مراکشی، المعجب، ص8.
6- (6) . ابن خطیب، اعمال الاعلام، ص5.
7- (7) . مقرّی تلمسانی، نفح الطیب، ج1، ص226.