تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 131

نظریه خاص اباضیه راجع به امامت در مغرب به ظهور رسید؛آنان برای حفظ مذهب خود که با مخالفت شدیدِ فقها و متکلمینِ سنی مالکی همراه بود،آثار کلامی زیادی به سبک جدل و مناظره پدید آوردند؛نظریه کلامی آنها،راجع به امامت،مورد تأیید سایر گروه های خوارج در مغرب قرار گرفته و بدان معترف بودند و ائمه رستمی را امامان حقیقی می شمردند. (1)قدیمی ترین کتاب کلامی اباضیه را عیسی بن علقمه المصری(م150ه)از مشایخ مغرب و داعیان اباضیه با نام کتاب التوحید الکبیر (2)نوشت.

افلح بن عبدالوهاب(م258ه)و خواهر او از بزرگان علم حساب،فلک،فقه و کلام بودند که حوزه درسی پر رونقی در تاهرت داشتند. (3)ائمه و بزرگان اباضیه،انبو هی از کتب شرقی را به مغرب آوردند و کتابخانه«معصومیه»را در تاهرت بنیاد نهادند که مرکز نشر اباضیه بود.در زمینه آموزش و تعلیم و تربیت،اباضیه،نظام خاص آموزشی به نام نظام«عزابه» (4)ایجاد کردند،که محل تعلیم و پرورش فرزندان اباضیه از پایین ترین مراحل آموزش تا عالی ترین مراتب آموزش بود؛این نظام آموزشی،عقاید و فرهنگ اباضیه را در طول قرن ها حفظ کرده است؛این نظام آموزشی و تربیتی،نظام عام و گسترده بود که همه ارتباطات اجتماعی اباضیه را تحت سیطره خود داشت.

چکیده دوره خوارج در مغرب

جامعه نیمه اول قرن اول هجری،اجازه بقا به خوارج را نداد و آنها به نقاطی در شرق وغرب گریختند.اختلاف داخلی بین گروه های خوارج به این مهاجرت دامن زد و آنان در نقاط مختلف جهان اسلام به ویژه مغرب پراکنده شدند.از عکرمه مولی ابن عباس به عنوان نخستین کسی که اندیشه خوارج صفریه را وارد مغرب کرد نام برده اند.قبایل بربر از جمله زناته و مکناسه اندیشه های خوارج را پذیرفتند.نفوذ خوارج در مغرب به حدی بود که آنها نخستین مهاجران مسلمان شرقی بودند که موفق شدند در افریقیّه دولت

1- (1) .ناصر و مؤلفان،معجم اعلام الاباضیه،ج2،ص410.
2- (2) .همان،ج2،ص333.
3- (3) .همان،ج2،ص60.
4- (4) .تطور الفکر الاباضی التربوی،ص153،146،129،128،151.