- سخن ناشر 1
- اشاره 4
- تقسیمات مغرب 7
- اشاره 10
- بَرقه انطابلس 10
- طرابلس الغرب(مدینه ایاس) 11
- فزان(جرمُه) 11
- تونس 12
- صبره 12
- رقاده 13
- اوجله 13
- باشو/باشوا 13
- قیروان 14
- سوسه 15
- صفاقس /سفاقس 16
- باجه 17
- بجایه 17
- سطیف 18
- تاهرت(تیاره جدید) 18
- بلاد نومیدیا 19
- بسکره 20
- البرج 21
- بلاد جرید 21
- طولقه و دوسن 21
- نفطه 21
- قفصه 22
- تاورغه 23
- اقلیم تلمسان 23
- الجزیره 23
- وهران(اوران) 24
- مستغانم 24
- تلمسان 25
- سرزمین فاس 25
- فاس 26
- أَنفاَ 27
- المنصوره 27
- الرباط 27
- زرفه 28
- تاغیه 28
- معدن عوام 28
- سلا 28
- العرایش 29
- مِکناس 29
- ولیلی 29
- سَبتَه(ثیوتا) 30
- اصیلا(اصیله) 30
- طَنجَه(تیگنس) 30
- ملیله 31
- ترغه 31
- سرزمین مراکش 32
- اقلیم حاحا 32
- اقلیم مراکش 33
- اقلیم جزوله 33
- اقلیم هسکوره 34
- اقلیم تادلا 34
- آیت عتاب 35
- افزا 35
- اشاره 35
- آیت عیاض 35
- انمای 35
- جزایر مدیترانه غربی 35
- صقلیه 36
- جزیره ساردنی 37
- الجزایر الشرقیه(البالئار) 37
- جزیره قبرس(مدیترانه شرقی،آغاز حرکت مسلمانان به غرب اسلامی 28ه) 37
- رودهای محدوده برقه تا طنجه 38
- کوه ها 39
- صحرای لیبی 43
- پراکندگی بربر 44
- حیوانات 44
- پیشینه تاریخی مغرب 47
- امپراتوری بیزانس و افریقیّه 49
- سقوط افریقیّه 51
- فتوحات مغرب 54
- فتنه عثمان؛توقف فتوحات 61
- معاویه بن حُدَیج 62
- عزل عقبه و ولایت ابوالمهاجر 67
- فتح مغرب اقصی به وسیله عقبه 68
- ولایت زهیر و سقوط قیروان 70
- حسان بن نعمان و دوره جدید فتوحات 72
- کاهنه 73
- بنای تونس 76
- موسی بن نصیر 78
- ولاه افریقیه پس از سقوط امویان 83
- چکیده دوره و الیانِ مغرب 87
- نتایج فتح مغرب و دوره ولاه 89
- پرسش 90
- نگاه اجمالی به خوارج 92
- انگیزه ظهور خوارج در غرب سلامی 93
- مراحل شکل گیری خوارج در غرب اسلامی 95
- دوره عمومی شورش و قیام خوارج در غرب اسلامی 96
- دولت خوارج صُفریه؛بنی مدرار 98
- الف)مرحله دعوت سری تشکیل دولت صفریه 98
- ب)دوره شورش علنی خوارج صُفریه 100
- سقوط قیروان 102
- تأسیس دولت بنی مدرار(بنی واسول) -صفریه(208266 ه /823 977 م) 108
- روابط خارجی صفریه 110
- اشاره 116
- 1-مبارزه سرّی و مرحله شورش 116
- تصرّف طرابلس 117
- 2-دولت بنی رستم در مغرب اوسط 120
- اشاره 120
- جانشین عبدالرحمن بن رستم 122
- افلح بن عبدالوهّاب(208-258ه) 123
- ابوبکربن افلح(258261ه) 124
- ابوحاتم(281294ه) 126
- علل سقوط رستمیان 128
- روابط خارجی بنی رستم 129
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره خوارج 130
- چکیده دوره خوارج در مغرب 131
- پرسش 132
- نتیجه دوره خوارج در مغرب 132
- اشاره 135
- ولایت ابراهیم بن اغلب 137
- زیاده الله بن ابراهیم(201223ه) 141
- ابوالعباس(226242ه) 143
- ابوالغرانیق(250-261ه) 145
- زمینه های سقوط ابراهیم دوم 147
- آخرین امرا و سقوط دولت اغلبی 150
- اشاره 153
- تأسیسات 156
- علوم و معارف در دوره اغلبی 157
- چکیده دولت اغلبی در افریقیّه 159
- نتایج دوره اغالبه در مغرب 160
- پرسش 161
- اشاره 163
- زمینه قدرت ادریسیان 164
- از مکه تا ولیلی 167
- ادریس اصغر 171
- مهاجرت مخالفان 173
- یحیی بن یحیی بن محمّدبن ادریس 178
- یحیای چهارم 180
- آخرین سردار،حسن الحجام 181
- گرایش موسی به امویان 184
- دولت دوم ادریسیان 187
- جوهر و فتح مغرب 189
- حسن بین فاطمیان و امویانِ آندلس 190
- پایان دولت ادریسی 192
- بنای فاس 193
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره ادریسی 195
- نتایج دوره حکومت ادریسی 199
- چکیده دولت ادریسیان 199
- پرسش 200
- زمینه قدرت فاطمیان 202
- گرایش بربرها به داعی و عکس العمل خلافت عباسی 205
- ورود عبیدالله مهدی به افریقیّه 208
- آغاز دور جدید دعوت فاطمیان 211
- نخستین اقدامات داعی بعد از سقوط دولت اغلبی 213
- نسب عبیدالله مهدی 216
- قتل ابوعبداللهِ شیعی 219
- دولت فاطمی مصر 221
- حمله دوم ابوالقاسم به مصر 225
- مهدیّه،پایتخت جدید فاطمیان 226
- ولایت ابی القاسم بن عبیدالله بر افریقیّه 227
- ولایت ابوطاهر،اسماعیل بن ابی القاسم بن عبیدالله(منصور) 229
- امارت ابی الفتح بر افریقیّه 234
- ابی مناد بادیس،ناصرالدوله(نصیرالدوله) 237
- زناته پایگاه امویان در مغرب 239
- روابط حاکم و نصیرالدوله 241
- عوارض سقوط فاطمیان در مغرب،آغاز ملوک الطوایف 243
- صقلیه فاطمی 244
- چکیده دولت فاطمیان در مغرب 248
- پرسش 249
- نتایج حکومت فاطمیان در مغرب 249
- اعلام استقلال معز(شرف الدوله)از عبیدیان 251
- هجوم عرب بنی هلال 253
- تمیم بن معز 255
- یحیی بن تمیم بن معز 257
- علی بن یحیی بن تمیم بن معز،در مهدیّه(509-515ه) 258
- حسن بن علی بن یحیی ابن تمیم(515-558ه) 259
- نبردهای زیریان با نرمان ها 259
- بنی حمّاد(405547ه) 262
- بلکین بن محمدبن حمّاد(447454 ه /10551062 م) 264
- ناصر بن حمّاد و شکست سبیبه 265
- ولایت منصوربن ناصر(481-498 ه /1088-1105 م) 269
- حکومت موحّدین 273
- فرهنگ و تمدن اسلامی در افریقیه دوره زیریان و بنی حماد 275
- قیروان 275
- تونس،قلعه بنی حماد 276
- تشکیلات اداری زیریان 277
- دیوان ها و نظام اداری زیریان 278
- جند 279
- تشکیلات قضایی و دینی زیریان 280
- محصولات زراعی و صنعتی در دوره زیریان 282
- روابط خارجی بنی زیری 284
- مذاهب افریقیّه در دوره زیریان 285
- علوم و معارف دوره بنی زیری 287
- هنر در دوره زیریان 289
- طب 291
- نجوم 291
- چکیده دوره زیریان و بنی حمّاد در افریقیّه و مغرب اوسط 292
- پرسش 293
- نتایج دوره حکومت بنی زیری و بنی حماد 293
- آغاز مرابطین 296
- خروج مرابطین و تشکیل دولت 299
- بنای مراکش و فتوحات مغرب 302
- فتح طنجه و سبته 304
- نخستین مرحله سیاست مغربی یوسف در آندلس 306
- مرحله سوم سیاست مغربی یوسف در آندلس 310
- مرحله چهارم سیاست مرابطی-عباسی 313
- امارت علی بن یوسف 314
- بربرهای برانس و مسئله قرطبه 318
- ظهور ابن تومرت 322
- انحطاط دولت مرابطین 323
- تاشفین بن علی 325
- امارت ابراهیم بن تاشفین 327
- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره مرابطین 329
- وزیر 330
- دیوان های اداری مرابطین 333
- امور مالی 335
- هزینه های دولت مرابطین 336
- کشاورزی و صنعت 337
- بازرگانی داخلی و خارجی 338
- ترکیب جمعیتی دوره مرابطین 340
- طبقات اجتماعی مردم در عصر مرابطین 342
- عمران و شهرسازی در عصر مرابطین 344
- اوضاع اندیشه در دوره مرابطین 347
- معارف و علوم در دوره مرابطین 349
- چکیده مرابطین در مغرب 351
- نتایج دولت مرابطین 352
- پرسش 353
- زمینه های پیدایش موحّدین 355
- ابن تومرت،از آندلس تا بغداد 358
- تأسیس دولت موحّدین 364
- فتوحات عبدالمؤمن در افریقیّه 372
- شورش های زمان عبدالمؤمن 374
- یوسف بن عبدالمؤمن 377
- خلیفه امیرالمؤمنین،یعقوب بن یوسف(المنصور بالله) 381
- محمدبن یعقوب(الناصرلدین لله) 384
- انحطاط قدرت موحّدین 388
- برخورد مأمون با موحّدین 392
- دولت ابی محمد،عبدالواحد رشید ابن مأمون 395
- ابی الحسن سعید علی و ظهور بنی مرین 397
- دولت مرتضی و ابی دبوس 399
- تشکیلات اداری موحّدین 403
- تقسیمات اداری موحّدین 406
- صنعت و تجارت 413
- جند 416
- مغرب،بعد از سقوط موحّدین 422
- چکیده دولت موحّدین 423
- پرسش 424
- نتایج دولت موحّدین در مغرب 424
- حفصیان 427
- اوضاع سیاسی و فرهنگی دولت حفصی 431
- اوضاع اقتصادی اجتماعی دولت حفصی 432
- فرهنگ و تمدّن دوره حفصی 435
- بنی عبدالواد(1236 م/633 ه 1550 م/962ه) 437
- بنی مرین 439
- اوضاع اقتصادی عصر مرینی 445
- چکیده دولت های پس از سقوط موحّدین 448
- بنی وطاس(961831ه) 448
- جهاد صوفیان و فقها در غرب اسلامی 449
- پرسش 455
- اشاره 457
حکومت اغلبیان با این دولت درگیر بودند و در مواردی،با دولت مرکزی همکاری می کردند از جمله در موارد ذیل:
1.در حمله عباس بن احمدبن طولون در سال 266 ه به طرابلس،بربرهای«اباضی»قبیله«نفوسه»به فرمانده سپاه اغلبی(احمدبن قُرهُب)پیوستند و سپاه ابن طولون را قلع و قمع کردند و از طرابلس متواری ساختند؛ (1)
2.بربرهای منطقه باجه در سال 268 ه در سپاهی به فرماندهی حاکم باجه(حسن بن سفیان)شوریدند؛ (2)که در پی آن محمدبن قُرهُب،حاجب ابراهیم دوم اغلبی،قبایل بربر باجه را سرکوب کرد. (3)
3.بربرهای«لواته»در باجه در سال 269 ه شوریدند و پیش از آن در سال 268 ه شهر قَرنِه را تصرف کردند؛ابن قُرهُب که برای سرکوب آنها رفته بود در مصاف با بربرها کشته شد. (4)
زمینه های سقوط ابراهیم دوم
نابسامانی اقتصادی و اختلال در امرِ سکه،باعث شورش عمومی مردم شد؛آنها،بازارها را تعطیل کردند،آن گاه دسته جمعی به رقاده رفته،در مسجد جامع گرد آمدند و بر علیه ابراهیم شعار دادند و فرستاده او را سنگ باران کردند؛این شورش به«قیام دراهم»معروف شد.
اصلاحات مالی ابراهیم دوم و ضرب سکه نقره ای جدید،باعث ایجاد آشوب بین بازرگانان شد. (5)ابراهیم دوم بعد از مذاکراتی که به همراه جانشین خود نَصربن صَمصامَه با شورشیان انجام داد،قائله دراهم را پایان داد (6)و دینار جدیدی به نام«عاشریه»ضرب کرد.گویا حبس و قتل قاضی القضات افریقیّه با این شورش مرتبط بود.
1- (1) .ابن اثیر،الکامل فی التاریخ،ج6،ص283،282؛ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص119.
2- (2) .همان،ص312؛یاقوت حموی،معجم البلدان،ص106.
3- (3) .طالبی،الدوله الاغلبیه،ص325،324،ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص118،احمدبن قُرْهب.
4- (4) .طالبی،الدوله الاغلبیه،ص326،325.
5- (5) .ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص120؛الزاوی،تاریخ فتح العربی فی لیبیا،ص150.
6- (6) .همان،ص121،120؛ابی الضیاف،اتحاف اهل الزمان،ج1،ص143،142.