تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 196

ساخت،آنان هم چنین چند شهر جدید مانند:سوق ابراهیم، (1)مدینه العلویین،اصیلا،نکور، (2)حجر النسر،ملیله،البصره،القصر الصغیر و جراوه را بنا کردند.رونق کشاورزی در فاس و سایر نقاط مغرب اقصی،پدیده ای رایج در پایتخت های تازه تأسیس در مغرب بود؛ (3)در عهد دولتِ ادریسی،اهل تجارات و صناعات،از هر سو به فاس هجرت کردند و همه برکاتِ زمین در آن جا جمع شد؛ (4)فقها،علما،شعرا،ستاره شناسان،ترانه سرایان،موسیقی دان ها و جویندگان دانش،از مشرق و آندلس در فاس سکونت گزیدند. (5)

مذهب«مالکی»،در محدوده دولت ادریسی،به دلیل فعالیت گسترده داعیان مالکی در سراسر مغرب،شکوفا شد و ادریسیان با وجود آن که خود به روایتی به مذهب«زیدی»بودند،پایتخت آنها،محل سکونت بزرگان مذهب مالکی بود. (6)این هم زیستی مذهب مالکی در مملکت شیعی ادریسی،تا حدودی به حمایت تاریخی«مالک»از دعوت و انقلاب«نفس زکیه»در مدینه و مخالفت او با دولت عباسی بازمی گشت. (7)

«تلمسان»دوره ادریسی نیز،محل سکونت بزرگان مذهب مالک بود؛با این وصف،ادریسیان،کسانی بودند که اسلام سنی را در قالب مذهب مالکی انتخاب کردند و در انتشار این مذهب به مغرب کوشیدند و فاس،مرکز اصلی رواج مذهب سنی مالکی شد و حرکت مالکیّه فاس،مغرب اقصی را از فساد تحرکات فرهنگی خوارج و متنبّیان در مغرب اقصی که اسلام را به شکل تحریف شده ای عرضه می کردند نجات داد؛چنان که

1- (1) .زغلول عبدالحمید،تاریخ المغرب العربی،ج2،ص513.
2- (2) .حمیدی،جذوق المقتبس،ص48.
3- (3) .در زراعت زیتون،مغرب در عصر ادریسی به حدی از پیشرفت رسید که شهر مکناس در عصر آنها،به مکناسه الزیتون معروف شد.
4- (4) .صنایع مختلفی از جمله نساجی و رنگرزی در فاس و سجلماسه رشد فوق العاده پیدا کرد.سعدون نصرالله در سفر به مغرب در کتابخانه رباط دست نوشته ای راجع به ادریسیان پیدا کرده است که محتوی آمار اقتصادی مراکز صنعتی فاس عهد ادریسی است.ر.ک:دوله الادارسه ملوک تلمسان و فاس و قرطبه.
5- (5) .عثمان اسماعیل،تاریخ العماره اسلامیه و الفنون التطبیقیه،ج1،ص291،290،285.
6- (6) .زغلول عبدالحمید،تاریخ المغرب العربی،ج2،ص519 517.
7- (7) .طنجه هم زمان با شهر قم دو مرکز شهری با غلبه تشیع امامی بر آن ها در قرن سوم هجری شد،چنان که در کتاب مقالات الاسلامیین به آن تصریح شده است.