- سخن ناشر 1
- اشاره 4
- تقسیمات مغرب 7
- بَرقه انطابلس 10
- اشاره 10
- طرابلس الغرب(مدینه ایاس) 11
- فزان(جرمُه) 11
- تونس 12
- صبره 12
- باشو/باشوا 13
- رقاده 13
- اوجله 13
- قیروان 14
- سوسه 15
- صفاقس /سفاقس 16
- باجه 17
- بجایه 17
- تاهرت(تیاره جدید) 18
- سطیف 18
- بلاد نومیدیا 19
- بسکره 20
- البرج 21
- طولقه و دوسن 21
- نفطه 21
- بلاد جرید 21
- قفصه 22
- اقلیم تلمسان 23
- الجزیره 23
- تاورغه 23
- وهران(اوران) 24
- مستغانم 24
- سرزمین فاس 25
- تلمسان 25
- فاس 26
- الرباط 27
- أَنفاَ 27
- المنصوره 27
- زرفه 28
- تاغیه 28
- سلا 28
- معدن عوام 28
- مِکناس 29
- ولیلی 29
- العرایش 29
- اصیلا(اصیله) 30
- سَبتَه(ثیوتا) 30
- طَنجَه(تیگنس) 30
- ترغه 31
- ملیله 31
- اقلیم حاحا 32
- سرزمین مراکش 32
- اقلیم مراکش 33
- اقلیم جزوله 33
- اقلیم تادلا 34
- اقلیم هسکوره 34
- آیت عیاض 35
- آیت عتاب 35
- افزا 35
- جزایر مدیترانه غربی 35
- انمای 35
- اشاره 35
- صقلیه 36
- جزیره قبرس(مدیترانه شرقی،آغاز حرکت مسلمانان به غرب اسلامی 28ه) 37
- جزیره ساردنی 37
- الجزایر الشرقیه(البالئار) 37
- رودهای محدوده برقه تا طنجه 38
- کوه ها 39
- صحرای لیبی 43
- حیوانات 44
- پراکندگی بربر 44
- پیشینه تاریخی مغرب 47
- امپراتوری بیزانس و افریقیّه 49
- سقوط افریقیّه 51
- فتوحات مغرب 54
- فتنه عثمان؛توقف فتوحات 61
- معاویه بن حُدَیج 62
- عزل عقبه و ولایت ابوالمهاجر 67
- فتح مغرب اقصی به وسیله عقبه 68
- ولایت زهیر و سقوط قیروان 70
- حسان بن نعمان و دوره جدید فتوحات 72
- کاهنه 73
- بنای تونس 76
- موسی بن نصیر 78
- ولاه افریقیه پس از سقوط امویان 83
- چکیده دوره و الیانِ مغرب 87
- نتایج فتح مغرب و دوره ولاه 89
- پرسش 90
- نگاه اجمالی به خوارج 92
- انگیزه ظهور خوارج در غرب سلامی 93
- مراحل شکل گیری خوارج در غرب اسلامی 95
- دوره عمومی شورش و قیام خوارج در غرب اسلامی 96
- الف)مرحله دعوت سری تشکیل دولت صفریه 98
- دولت خوارج صُفریه؛بنی مدرار 98
- ب)دوره شورش علنی خوارج صُفریه 100
- سقوط قیروان 102
- تأسیس دولت بنی مدرار(بنی واسول) -صفریه(208266 ه /823 977 م) 108
- روابط خارجی صفریه 110
- 1-مبارزه سرّی و مرحله شورش 116
- اشاره 116
- تصرّف طرابلس 117
- 2-دولت بنی رستم در مغرب اوسط 120
- اشاره 120
- جانشین عبدالرحمن بن رستم 122
- افلح بن عبدالوهّاب(208-258ه) 123
- ابوبکربن افلح(258261ه) 124
- ابوحاتم(281294ه) 126
- علل سقوط رستمیان 128
- روابط خارجی بنی رستم 129
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره خوارج 130
- چکیده دوره خوارج در مغرب 131
- نتیجه دوره خوارج در مغرب 132
- پرسش 132
- اشاره 135
- ولایت ابراهیم بن اغلب 137
- زیاده الله بن ابراهیم(201223ه) 141
- ابوالعباس(226242ه) 143
- ابوالغرانیق(250-261ه) 145
- زمینه های سقوط ابراهیم دوم 147
- آخرین امرا و سقوط دولت اغلبی 150
- اشاره 153
- تأسیسات 156
- علوم و معارف در دوره اغلبی 157
- چکیده دولت اغلبی در افریقیّه 159
- نتایج دوره اغالبه در مغرب 160
- پرسش 161
- اشاره 163
- زمینه قدرت ادریسیان 164
- از مکه تا ولیلی 167
- ادریس اصغر 171
- مهاجرت مخالفان 173
- یحیی بن یحیی بن محمّدبن ادریس 178
- یحیای چهارم 180
- آخرین سردار،حسن الحجام 181
- گرایش موسی به امویان 184
- دولت دوم ادریسیان 187
- جوهر و فتح مغرب 189
- حسن بین فاطمیان و امویانِ آندلس 190
- پایان دولت ادریسی 192
- بنای فاس 193
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره ادریسی 195
- چکیده دولت ادریسیان 199
- نتایج دوره حکومت ادریسی 199
- پرسش 200
- زمینه قدرت فاطمیان 202
- گرایش بربرها به داعی و عکس العمل خلافت عباسی 205
- ورود عبیدالله مهدی به افریقیّه 208
- آغاز دور جدید دعوت فاطمیان 211
- نخستین اقدامات داعی بعد از سقوط دولت اغلبی 213
- نسب عبیدالله مهدی 216
- قتل ابوعبداللهِ شیعی 219
- دولت فاطمی مصر 221
- حمله دوم ابوالقاسم به مصر 225
- مهدیّه،پایتخت جدید فاطمیان 226
- ولایت ابی القاسم بن عبیدالله بر افریقیّه 227
- ولایت ابوطاهر،اسماعیل بن ابی القاسم بن عبیدالله(منصور) 229
- امارت ابی الفتح بر افریقیّه 234
- ابی مناد بادیس،ناصرالدوله(نصیرالدوله) 237
- زناته پایگاه امویان در مغرب 239
- روابط حاکم و نصیرالدوله 241
- عوارض سقوط فاطمیان در مغرب،آغاز ملوک الطوایف 243
- صقلیه فاطمی 244
- چکیده دولت فاطمیان در مغرب 248
- پرسش 249
- نتایج حکومت فاطمیان در مغرب 249
- اعلام استقلال معز(شرف الدوله)از عبیدیان 251
- هجوم عرب بنی هلال 253
- تمیم بن معز 255
- یحیی بن تمیم بن معز 257
- علی بن یحیی بن تمیم بن معز،در مهدیّه(509-515ه) 258
- نبردهای زیریان با نرمان ها 259
- حسن بن علی بن یحیی ابن تمیم(515-558ه) 259
- بنی حمّاد(405547ه) 262
- بلکین بن محمدبن حمّاد(447454 ه /10551062 م) 264
- ناصر بن حمّاد و شکست سبیبه 265
- ولایت منصوربن ناصر(481-498 ه /1088-1105 م) 269
- حکومت موحّدین 273
- قیروان 275
- فرهنگ و تمدن اسلامی در افریقیه دوره زیریان و بنی حماد 275
- تونس،قلعه بنی حماد 276
- تشکیلات اداری زیریان 277
- دیوان ها و نظام اداری زیریان 278
- جند 279
- تشکیلات قضایی و دینی زیریان 280
- محصولات زراعی و صنعتی در دوره زیریان 282
- روابط خارجی بنی زیری 284
- مذاهب افریقیّه در دوره زیریان 285
- علوم و معارف دوره بنی زیری 287
- هنر در دوره زیریان 289
- نجوم 291
- طب 291
- چکیده دوره زیریان و بنی حمّاد در افریقیّه و مغرب اوسط 292
- نتایج دوره حکومت بنی زیری و بنی حماد 293
- پرسش 293
- آغاز مرابطین 296
- خروج مرابطین و تشکیل دولت 299
- بنای مراکش و فتوحات مغرب 302
- فتح طنجه و سبته 304
- نخستین مرحله سیاست مغربی یوسف در آندلس 306
- مرحله سوم سیاست مغربی یوسف در آندلس 310
- مرحله چهارم سیاست مرابطی-عباسی 313
- امارت علی بن یوسف 314
- بربرهای برانس و مسئله قرطبه 318
- ظهور ابن تومرت 322
- انحطاط دولت مرابطین 323
- تاشفین بن علی 325
- امارت ابراهیم بن تاشفین 327
- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره مرابطین 329
- وزیر 330
- دیوان های اداری مرابطین 333
- امور مالی 335
- هزینه های دولت مرابطین 336
- کشاورزی و صنعت 337
- بازرگانی داخلی و خارجی 338
- ترکیب جمعیتی دوره مرابطین 340
- طبقات اجتماعی مردم در عصر مرابطین 342
- عمران و شهرسازی در عصر مرابطین 344
- اوضاع اندیشه در دوره مرابطین 347
- معارف و علوم در دوره مرابطین 349
- چکیده مرابطین در مغرب 351
- نتایج دولت مرابطین 352
- پرسش 353
- زمینه های پیدایش موحّدین 355
- ابن تومرت،از آندلس تا بغداد 358
- تأسیس دولت موحّدین 364
- فتوحات عبدالمؤمن در افریقیّه 372
- شورش های زمان عبدالمؤمن 374
- یوسف بن عبدالمؤمن 377
- خلیفه امیرالمؤمنین،یعقوب بن یوسف(المنصور بالله) 381
- محمدبن یعقوب(الناصرلدین لله) 384
- انحطاط قدرت موحّدین 388
- برخورد مأمون با موحّدین 392
- دولت ابی محمد،عبدالواحد رشید ابن مأمون 395
- ابی الحسن سعید علی و ظهور بنی مرین 397
- دولت مرتضی و ابی دبوس 399
- تشکیلات اداری موحّدین 403
- تقسیمات اداری موحّدین 406
- صنعت و تجارت 413
- جند 416
- مغرب،بعد از سقوط موحّدین 422
- چکیده دولت موحّدین 423
- نتایج دولت موحّدین در مغرب 424
- پرسش 424
- حفصیان 427
- اوضاع سیاسی و فرهنگی دولت حفصی 431
- اوضاع اقتصادی اجتماعی دولت حفصی 432
- فرهنگ و تمدّن دوره حفصی 435
- بنی عبدالواد(1236 م/633 ه 1550 م/962ه) 437
- بنی مرین 439
- اوضاع اقتصادی عصر مرینی 445
- بنی وطاس(961831ه) 448
- چکیده دولت های پس از سقوط موحّدین 448
- جهاد صوفیان و فقها در غرب اسلامی 449
- پرسش 455
- اشاره 457
ابوالبهار به غرب گریخت و از ابن ابی عامر،حاجب دولت اموی درخواست کمک کرد؛ابن ابی عامر به او نوشت:اگر حرف تو صحّت دارد،فرزند خود را به گروگان نزد ما بفرست،او فرزند خود را همراه با کاتب خود میمون(معروف به ابن الدّایه)با یک کشتی به آندلس فرستاد،کشتی در راه غرق شد و همه سرنشینان آن از جمله فرزند ابوالبهار مردند.ابن ابی عامر برای ابوالبهار وجو هی از اموال،لباس و...فرستاد و از زیری بن عطیّه(حاکم وابسته اموی در فاس)خواست تا ابوالبهار را یاری دهد؛با رسیدن نامه به زیری بن عطیّه،ابوالبهار خود را به فاس رساند و با زیری بن عطیّه(صاحب فاس)طرح دوستی ریخت. (1)
اوضاع افریقیّه چنان متزلزل شد که زمینه ای جهت ادامه سلطه مصر در بخش غربی دولت فاطمی باقی نماند.ابن عذاری در گزارشی از حیف و میل عامل افریقیّه،یوسف بن ابی محمد سخن گفته است؛چنان که او از شدت اشتغال به اکل و شرب و استفاده از گُل و عیش و نوش به«شیخ الورد»معروف شد؛در چنین حال و هوایی،یوسف امور افریقیّه را به ابن البونی سپرد؛اوضاع افریقیّه را ابن عذاری در این زمان تصویر کرده و موقعیت مردم شهر و مردم بادیه و ارتباط دولت با این دو را ذکر کرده است؛او می نویسد:با اداره مملکت به وسیله بونی،اهل پایتخت در امن و عافیت و مردم بادیه در عذاب،رنج و ورشکستگی زندگی می کردند؛او جبّار و سرکش و در عین حال بخشنده و با سخاوت بود؛در همه آبادی ها و شهرهای افریقیّه می گشت و خراج جمع می کرد و همه پول ها را صرف دوستان و مجالس عیش و نوش و سپاه یوسف می کرد.او در هر روز به خواص اطراف یوسف پنج هزار درهم می داد،هزینه مطبخ و میوه روزانه او به همین اندازه بود.سرانجام،بونی و پسرش را دستگیر کرده و گردن زدند و یوسف بن ابی محمد را از افریقیّه عزل و محمدبن ابی العرب را جانشین او ساختند.
ابی مناد بادیس،ناصرالدوله(نصیرالدوله)
با مرگ ابوالفتوح منصور در روز پنج شنبه سوم ربیع الاول سال 386 ه پسر او بادیس بن منصور،امور دولت را به دست گرفت. (2)مردم از نقاط مختلف افریقیّه برای عرض تسلیت
1- (1) .ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص245.
2- (2) .همان،ص247؛ابن اثیر،الکامل فی التاریخ،ج7،ص485.