تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 344

به مغرب اقصی تبعید کند. (1)به گفته محققین،یهود در دوره مرابطین در شرایط بدی به سر می بردند. (2)گذشته از جزیه و جرایم سنگین مالی،یهود از اقامت شبانه در مراکش ممنوع شدند؛با این حال،گروه زیادی از مزدوران یهودی و مسیحی در سپاه و دستگاه دولتی مرابطین مشغول به کار بودند و در امور مالی و جمع آوری مالیات با دولت مرابطین همکاری می کردند؛بنابراین،قوانینی که دولت مرابطین نسبت به یهود وضع می کرد و نیز،جریان تبعید مسیحیان از آندلس به مغرب را،باید در چار چوب شرایط زمانی(بحبوحه جنگ صلیبی و مجازات خیانت مسیحیان آندلس)ارزیابی کرد. (3)

بسیاری از یهودیان در شهرهای مغرب اقصی،به کارهای تجاری و صناعات مختلف مشغول بودند:«قندیل سازی»؛ (4)«تولید زیورآلات»در فاس؛ (5)بنّایی در سجلماسه از آن جمله بود.یهود در عصر مرابطین،آزادی نوشتن،بحث و حضور در جلسات علمی و درس را داشتند.عالم یهودی ساکنِ فاس در عصر مرابطین،قاموسی به زبان عبری نوشت.مباحث علمی یهود در دوره مرابطین در آندلس،تا حد زیادی شکوفا شد و به مرحله ای اساسی از پیشرفت رسید؛بنابراین،«اهل ذمّه»،مانند سایر طبقات اجتماعی در سایه تسامح (6)و عدالت و الیان مرابطی و امیرالمسلمین به سر می بردند. (7)تسامحِ مرابطین و یا تعصب آنها مورد نقد برخی از محققین قرار گرفته است.

عمران و شهرسازی در عصر مرابطین

مغرب اقصی از زمان ظهور دولت مرابطین تا دوران ناصر موحدی،شاهد رشد فزاینده در

1- (1) .ابن سیماک عامری،الحلل الموشیه،ص66،65.
2- (2) .حسن علی حسن،الحضاره الاسلامیه،ص366؛بروکلمان،تاریخ الشعوب الاسلامیه،ترجمه جزایری،ج2،ص180.
3- (3) .همان،ص367.
4- (4) .همان،ص368.
5- (5) .بکری،المغرب فی ذکر بلاد افریقیه،ص149،148.
6- (6) .همان،ص367.
7- (7) .حسن علی حسن،الحضاره الاسلامیه،ص368.