- سخن ناشر 1
- اشاره 4
- تقسیمات مغرب 7
- بَرقه انطابلس 10
- اشاره 10
- فزان(جرمُه) 11
- طرابلس الغرب(مدینه ایاس) 11
- صبره 12
- تونس 12
- باشو/باشوا 13
- اوجله 13
- رقاده 13
- قیروان 14
- سوسه 15
- صفاقس /سفاقس 16
- باجه 17
- بجایه 17
- تاهرت(تیاره جدید) 18
- سطیف 18
- بلاد نومیدیا 19
- بسکره 20
- نفطه 21
- البرج 21
- طولقه و دوسن 21
- بلاد جرید 21
- قفصه 22
- اقلیم تلمسان 23
- الجزیره 23
- تاورغه 23
- مستغانم 24
- وهران(اوران) 24
- تلمسان 25
- سرزمین فاس 25
- فاس 26
- الرباط 27
- المنصوره 27
- أَنفاَ 27
- تاغیه 28
- زرفه 28
- معدن عوام 28
- سلا 28
- مِکناس 29
- العرایش 29
- ولیلی 29
- اصیلا(اصیله) 30
- طَنجَه(تیگنس) 30
- سَبتَه(ثیوتا) 30
- ملیله 31
- ترغه 31
- سرزمین مراکش 32
- اقلیم حاحا 32
- اقلیم جزوله 33
- اقلیم مراکش 33
- اقلیم هسکوره 34
- اقلیم تادلا 34
- آیت عتاب 35
- انمای 35
- آیت عیاض 35
- جزایر مدیترانه غربی 35
- اشاره 35
- افزا 35
- صقلیه 36
- الجزایر الشرقیه(البالئار) 37
- جزیره قبرس(مدیترانه شرقی،آغاز حرکت مسلمانان به غرب اسلامی 28ه) 37
- جزیره ساردنی 37
- رودهای محدوده برقه تا طنجه 38
- کوه ها 39
- صحرای لیبی 43
- حیوانات 44
- پراکندگی بربر 44
- پیشینه تاریخی مغرب 47
- امپراتوری بیزانس و افریقیّه 49
- سقوط افریقیّه 51
- فتوحات مغرب 54
- فتنه عثمان؛توقف فتوحات 61
- معاویه بن حُدَیج 62
- عزل عقبه و ولایت ابوالمهاجر 67
- فتح مغرب اقصی به وسیله عقبه 68
- ولایت زهیر و سقوط قیروان 70
- حسان بن نعمان و دوره جدید فتوحات 72
- کاهنه 73
- بنای تونس 76
- موسی بن نصیر 78
- ولاه افریقیه پس از سقوط امویان 83
- چکیده دوره و الیانِ مغرب 87
- نتایج فتح مغرب و دوره ولاه 89
- پرسش 90
- نگاه اجمالی به خوارج 92
- انگیزه ظهور خوارج در غرب سلامی 93
- مراحل شکل گیری خوارج در غرب اسلامی 95
- دوره عمومی شورش و قیام خوارج در غرب اسلامی 96
- دولت خوارج صُفریه؛بنی مدرار 98
- الف)مرحله دعوت سری تشکیل دولت صفریه 98
- ب)دوره شورش علنی خوارج صُفریه 100
- سقوط قیروان 102
- تأسیس دولت بنی مدرار(بنی واسول) -صفریه(208266 ه /823 977 م) 108
- روابط خارجی صفریه 110
- 1-مبارزه سرّی و مرحله شورش 116
- اشاره 116
- تصرّف طرابلس 117
- 2-دولت بنی رستم در مغرب اوسط 120
- اشاره 120
- جانشین عبدالرحمن بن رستم 122
- افلح بن عبدالوهّاب(208-258ه) 123
- ابوبکربن افلح(258261ه) 124
- ابوحاتم(281294ه) 126
- علل سقوط رستمیان 128
- روابط خارجی بنی رستم 129
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره خوارج 130
- چکیده دوره خوارج در مغرب 131
- نتیجه دوره خوارج در مغرب 132
- پرسش 132
- اشاره 135
- ولایت ابراهیم بن اغلب 137
- زیاده الله بن ابراهیم(201223ه) 141
- ابوالعباس(226242ه) 143
- ابوالغرانیق(250-261ه) 145
- زمینه های سقوط ابراهیم دوم 147
- آخرین امرا و سقوط دولت اغلبی 150
- اشاره 153
- تأسیسات 156
- علوم و معارف در دوره اغلبی 157
- چکیده دولت اغلبی در افریقیّه 159
- نتایج دوره اغالبه در مغرب 160
- پرسش 161
- اشاره 163
- زمینه قدرت ادریسیان 164
- از مکه تا ولیلی 167
- ادریس اصغر 171
- مهاجرت مخالفان 173
- یحیی بن یحیی بن محمّدبن ادریس 178
- یحیای چهارم 180
- آخرین سردار،حسن الحجام 181
- گرایش موسی به امویان 184
- دولت دوم ادریسیان 187
- جوهر و فتح مغرب 189
- حسن بین فاطمیان و امویانِ آندلس 190
- پایان دولت ادریسی 192
- بنای فاس 193
- فرهنگ و تمدن اسلامی در مغرب دوره ادریسی 195
- نتایج دوره حکومت ادریسی 199
- چکیده دولت ادریسیان 199
- پرسش 200
- زمینه قدرت فاطمیان 202
- گرایش بربرها به داعی و عکس العمل خلافت عباسی 205
- ورود عبیدالله مهدی به افریقیّه 208
- آغاز دور جدید دعوت فاطمیان 211
- نخستین اقدامات داعی بعد از سقوط دولت اغلبی 213
- نسب عبیدالله مهدی 216
- قتل ابوعبداللهِ شیعی 219
- دولت فاطمی مصر 221
- حمله دوم ابوالقاسم به مصر 225
- مهدیّه،پایتخت جدید فاطمیان 226
- ولایت ابی القاسم بن عبیدالله بر افریقیّه 227
- ولایت ابوطاهر،اسماعیل بن ابی القاسم بن عبیدالله(منصور) 229
- امارت ابی الفتح بر افریقیّه 234
- ابی مناد بادیس،ناصرالدوله(نصیرالدوله) 237
- زناته پایگاه امویان در مغرب 239
- روابط حاکم و نصیرالدوله 241
- عوارض سقوط فاطمیان در مغرب،آغاز ملوک الطوایف 243
- صقلیه فاطمی 244
- چکیده دولت فاطمیان در مغرب 248
- پرسش 249
- نتایج حکومت فاطمیان در مغرب 249
- اعلام استقلال معز(شرف الدوله)از عبیدیان 251
- هجوم عرب بنی هلال 253
- تمیم بن معز 255
- یحیی بن تمیم بن معز 257
- علی بن یحیی بن تمیم بن معز،در مهدیّه(509-515ه) 258
- حسن بن علی بن یحیی ابن تمیم(515-558ه) 259
- نبردهای زیریان با نرمان ها 259
- بنی حمّاد(405547ه) 262
- بلکین بن محمدبن حمّاد(447454 ه /10551062 م) 264
- ناصر بن حمّاد و شکست سبیبه 265
- ولایت منصوربن ناصر(481-498 ه /1088-1105 م) 269
- حکومت موحّدین 273
- فرهنگ و تمدن اسلامی در افریقیه دوره زیریان و بنی حماد 275
- قیروان 275
- تونس،قلعه بنی حماد 276
- تشکیلات اداری زیریان 277
- دیوان ها و نظام اداری زیریان 278
- جند 279
- تشکیلات قضایی و دینی زیریان 280
- محصولات زراعی و صنعتی در دوره زیریان 282
- روابط خارجی بنی زیری 284
- مذاهب افریقیّه در دوره زیریان 285
- علوم و معارف دوره بنی زیری 287
- هنر در دوره زیریان 289
- طب 291
- نجوم 291
- چکیده دوره زیریان و بنی حمّاد در افریقیّه و مغرب اوسط 292
- پرسش 293
- نتایج دوره حکومت بنی زیری و بنی حماد 293
- آغاز مرابطین 296
- خروج مرابطین و تشکیل دولت 299
- بنای مراکش و فتوحات مغرب 302
- فتح طنجه و سبته 304
- نخستین مرحله سیاست مغربی یوسف در آندلس 306
- مرحله سوم سیاست مغربی یوسف در آندلس 310
- مرحله چهارم سیاست مرابطی-عباسی 313
- امارت علی بن یوسف 314
- بربرهای برانس و مسئله قرطبه 318
- ظهور ابن تومرت 322
- انحطاط دولت مرابطین 323
- تاشفین بن علی 325
- امارت ابراهیم بن تاشفین 327
- فرهنگ و تمدن اسلامی در دوره مرابطین 329
- وزیر 330
- دیوان های اداری مرابطین 333
- امور مالی 335
- هزینه های دولت مرابطین 336
- کشاورزی و صنعت 337
- بازرگانی داخلی و خارجی 338
- ترکیب جمعیتی دوره مرابطین 340
- طبقات اجتماعی مردم در عصر مرابطین 342
- عمران و شهرسازی در عصر مرابطین 344
- اوضاع اندیشه در دوره مرابطین 347
- معارف و علوم در دوره مرابطین 349
- چکیده مرابطین در مغرب 351
- نتایج دولت مرابطین 352
- پرسش 353
- زمینه های پیدایش موحّدین 355
- ابن تومرت،از آندلس تا بغداد 358
- تأسیس دولت موحّدین 364
- فتوحات عبدالمؤمن در افریقیّه 372
- شورش های زمان عبدالمؤمن 374
- یوسف بن عبدالمؤمن 377
- خلیفه امیرالمؤمنین،یعقوب بن یوسف(المنصور بالله) 381
- محمدبن یعقوب(الناصرلدین لله) 384
- انحطاط قدرت موحّدین 388
- برخورد مأمون با موحّدین 392
- دولت ابی محمد،عبدالواحد رشید ابن مأمون 395
- ابی الحسن سعید علی و ظهور بنی مرین 397
- دولت مرتضی و ابی دبوس 399
- تشکیلات اداری موحّدین 403
- تقسیمات اداری موحّدین 406
- صنعت و تجارت 413
- جند 416
- مغرب،بعد از سقوط موحّدین 422
- چکیده دولت موحّدین 423
- نتایج دولت موحّدین در مغرب 424
- پرسش 424
- حفصیان 427
- اوضاع سیاسی و فرهنگی دولت حفصی 431
- اوضاع اقتصادی اجتماعی دولت حفصی 432
- فرهنگ و تمدّن دوره حفصی 435
- بنی عبدالواد(1236 م/633 ه 1550 م/962ه) 437
- بنی مرین 439
- اوضاع اقتصادی عصر مرینی 445
- بنی وطاس(961831ه) 448
- چکیده دولت های پس از سقوط موحّدین 448
- جهاد صوفیان و فقها در غرب اسلامی 449
- پرسش 455
- اشاره 457
هم شکست و هفت کشتی جنگی(شوانی)غنیمت گرفت. (1)مردم مهدیّه از کمک صقلیه ناامید شده و از عبدالمؤمن امان خواستند.صاحب صقلیه برای عبدالمؤمن نامه فرستاد که اگر رعایای صقلیه در مهدیّه کشته شوند،همه مسلمانان جزیره صقلیه را قتل عام می کنیم.فرنگی ها دوازده سال مهدیّه را در تصرف داشتند.عبدالمؤمن،صبح روز دهم محرم(عاشورا)555 ه/1160 م وارد مهدیّه شد (2)و امور شهر را به فرج کومی و حسن بن علی صنهاجی(والی سابق آن)سپرد. (3)به دنبال این پیروزی،شاه صقلیه،هدیه گران بهایی برای«موحّدین»فرستاد.(از جمله این هدایا یاقوتی به نام«حافر»بود که با آن روی مصحف عثمان را تزیین کردند)؛او با عبدالمؤمن صلح کرد و متعهد شد که سالیانه مبلغی به او بپردازد. (4)
شورش های زمان عبدالمؤمن
عصر عبدالمؤمن با شورش های متعددی روبه رو شد.گزارش سرکوب خونین این شورش ها در اثر بیدق آمده است.بخش عمده ای از شورش ها در آندلس و در اعتراض و انکار مهدویّتِ ابن تومرت بود.بیدق در برخی از موارد،آمار کشته های این شورش ها را نیز ارائه داده است؛وی که مورّخ رسمی و دوست وفادار ابن تومرت بود،در کتاب خود فصلی را به این شورش ها که از وسعت قابل توجهی برخوردار بودند،اختصاص داده و گزارش آن را تحت عنوان«امر الثائرین علی هذا الامر العزیز و کیف اخذهم الله اخذ عزیز مقتدر»در دو بخش:شورشیان مغرب و شورشیان آندلس،آورده است؛وی در بخش شورش های مغرب،به سیوسه شورش،با ذکر اسامی سران آن اشاره کرده است. (5)از جمله این قیام ها،می توان به شورش های ذیل اشاره نمود:
1.شورش ماسی:از جمله مهم ترین شورش های مغرب،شورش محمدبن هود
1- (1) .سلاوی،الاستقصاء،ج3،ص87.
2- (2) .همان،ص87.
3- (3) .عبدالواحد مراکشی،المعجب،ص161.
4- (4) .همان،ص179.
5- (5) .بیدق،اخبار المهدی،ص122-125.