تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 449

بود؛چنان که سقوط نهایی اندلس را باید از نخستین نتایج فروپاشی موحّدین دانست.تجزیه مغرب عربی،به سه دولت«بنی زیان»،«بنی مرین»،«بنی حفص»؛(که علی رغم دوستی ظاهری،برای نابودی یک دیگر،در دوستی با دول اروپایی سبقت می گرفتند)اختلاف سنتی بین قبایل اعراب و بربرهای پراکنده در سرزمین مغرب را چنان دامن زد که این مناطق همواره جدا از هم و در حال نزاع با یک دیگر به سربردند.

حجم بیشتری از معنویّت،فرهنگ و میراث مادی«موحّدین»در اختیار«حفصیان»قرار گرفت؛اما این میراث،چند دهه پس از سقوط موحدین از بین رفت.آندلسی های مهاجر(که سه دولت متخاصم مغربی پس از سقوط آندلس نتوانستند کاری برای نجات آنها انجام دهند)در مغرب اقصی،(محل حکومت مرینی)و مغرب اوسط(محل حاکمیت بنی زیان)و نیز مغرب ادنی(محل حاکمیّت دولت حفصی)مستقر شدند و فرهنگ و تمدن اسلامی به طور مجزّا در این سه منطقه به رشد و توسعه خود ادامه داد؛آخرین مراحل تکاملِ بسیاری از علوم و معارف اسلامی،در محدوده این سه دولت صورت پذیرفت و در این دوره چهره های نامدار و آثار ماندگار تمدن اسلامی پدید آمدند.

جهاد صوفیان و فقها در غرب اسلامی

با آغاز سقوط شهرهای آندلس و قوت گرفتن جنگ های صلیبی آندلس که به موازات جنگ های صلیبی مشرق در سرزمین شامات در جریان بود،سه قدرت به مقابله با این جریان صلیبی آندلس که سرمایه خود را از دول اروپایی اخذ می کرد،برخاستند.

جریان نخست دولت های مغربی و آندلس است که می توان تحرکات آن ها را به آغاز تشکیل نخسین دولت ها در غرب اسلامی بازگرداند که پدیده جهاد در مرزها و ثغور شمالی آندلس را همواره در دستور کار خود قرار داده بودند و آن را مبنای اساسی مشروعیت خود نزد مسلمین می شمردند.

جریان دوم جریان فقها است که از آغاز حضور مسلمانان در غرب اسلامی جریانی تأثیرگذار بودند و فتاوای بسیاری مبنی بر ضرورت و وجوب جهاد در مرزهای اسلامی