تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 7

بزرگ آفریقا و آندلس می شد؛ (1)این دو سرزمین،معادل یک چهارم جهان اسلام است؛ (2)به روایت اصطخری(346ه)«دیار مغرب،بر درازای«دریای روم»[است]و آن دو نیمه باشد و اما شرقی برقه و افریقیّه و تاهرت و طنجه و سوس و زویله و...و اما غربی این دیار ولایت آندلس است». (3)

در نهایت،موضوع بحث در جلد نخست کتاب،تعیین محدوده جغرافیایی حوادثی است که در حدفاصل برقه تا طنجه رخ داده است که به طور خاص از آن با واژه«مغرب»یاد می کنیم؛این سرزمین در عرف جغرافی دانان مسلمان چنان که بیان گردید در قرون میانه به سه قطعه«ادنی»،«وسطی»و«اقصی»،واقع در غرب سرزمین مصر تقسیم شده که قرن های متمادی نیز،این تقسیم بندی رعایت شده است؛این منطقه،اکنون،لیبی(با سه استان عمده آن برقه،طرابلس،فزّان)و تونس،الجزایر و مغرب که با عنوان کشور مراکش از آن یاد می شود را دربرگرفته است و در اصطلاح جغرافیای سیاسی،از آن با عنوان«افریقای شمالی»یاد می شود.

تقسیمات مغرب

مغرب ادنی:مغرب ادنی یا افریقیّه،دروازه ورود اسلام به غرب اسلامی بوده است؛ (4)این بخش از سرزمین مغرب عربی،به دلیل نزدیکی به سرزمین های عرب و دارالخلافه حجاز،بدین نام،شهرت یافته است؛ابن خلدون،محدوده افریقیّه را طرابلس و برقه (5)و سرزمین«بربرهای نفزاوه»،«بنی یفرن»،«نفوسه»و انبو هی دیگر از بربرها دانسته است؛به

1- (1) .در یک متن عربی که به وسیله جغرافی دان بنام غربی،سیمونه( Simonet )ترجمه شده است،از شش ایالت شبه جزیره ایبری(تاراکونیا،کارتاژینا،لوزیتانیا،گالیسیا،آندالوسیا و تانژیتانیا)نامبرده و از ایالت تانژیتانیا(طنجه)به عنوان ششمین ایالت شبه جزیره ایبری یاد شده است و با عنوان ایالت تنگه و اراضی آن آمده است؛ر.ک:اولاگوئه،هفت قرن فراز و نشیب تمدن اسلامی در اسپانیا،ص250،249.
2- (2) .قره چانلو،جغرافیای تاریخی کشورهای اسلامی،ج2،ص233.
3- (3) .اصطخری،مسالک و ممالک،ص39.
4- (4) .منظور از غرب اسلامی،همه سرزمین های واقع در غرب جهان اسلام،شامل مغرب و آندلس است.
5- (5) .انطابلس؛ر.ک:عبدالواحد مراکشی،المعجب،ص250.