تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 72

در 73 ه،هیأت حاکمه اموی را به خود مشغول کرده بود؛ (1)چنان که امکان پرداختن به افریقیّه و فرستادن نیروهای کمکی را از آنها گرفت و بدین ترتیب،آنان افریقیّه را به حال خود رها کردند؛ (2)در این زمان ژوستنیان که از قیام های داخلی برعلیه خلیفه آگاه شده بود،در سال 70 ه از سمت شرق به قلب دولت عربی-اسلامی حمله کرده و بعد از مصالحه با عبدالملک به پایتخت خود بازگشت. (3)

حسان بن نعمان و دوره جدید فتوحات

حسان بن نعمان از متعصّبان و مقرّبان«بنی امیه»که نزد آنها به«الشیخ الامین»معروف بود از سوی عبدالملک بن مروان،متولی جریان پنجاه ساله فتوحات مغرب شد؛ (4)در مورد سال های ورود و حملات حسان به افریقیّه اختلاف زیادی وجود دارد؛ (5)او بعد از ورود به افریقیّه،تحولاتی اساسی در آن جا به وجود آورد که در نوع خود بی سابقه بود؛اما در پی برخورد با عبدالعزیزبن مروان،برادر خلیفه و و الی مصر،بر سر غنایم و...ناگزیر افریقیّه را ترک کرد و دیگر حاضر نشد به آن جا برگردد؛او در جواب ولیدبن عبدالملک،خلیفه اموی که می خواست حسان به افریقیّه بازگردد گفت:«هرگز برای بنی امیه کار نمی کنم». (6)نزاع بین ولاه افریقیّه و و الیان مصر و خلفا،ویژگی دائم فتوح افریقیّه و مغرب در دوره و الیان بود؛ (7)چنان که کارشکنی عبدالعزیز در امور زهیر و حسان را یکی از عوامل بی نظمی در فتوحات دانسته اند.

1- (1) .ابن اثیر،الکامل فی التاریخ،ج4،ص3-121،105،27،5.
2- (2) .بلاذری،فتوح البلدان،ص230.
3- (3) .مونس،فتح العرب للمغرب،ص234.
4- (4) .رقیق قیروانی،تاریخ افریقیه و المغرب،ص37؛ابن اثیر،الکامل فی التاریخ،ج4،ص135؛ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص34؛سلاوی،الاستقصاء،ج1،ص114،113؛مونس،فتح العرب للمغرب،ص236.
5- (5) .مونس،فتح العرب للمغرب،ص113؛ابن خلدون،العبر،ج4،ص187؛فتوح ابن عبدالحکم،ص200؛ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص24.
6- (6) .مونس،فتح العرب للمغرب،ص270،265؛ابن عذاری مراکشی،البیان المغرب،ج1،ص39؛رقیق قیروانی،تاریخ افریقیه و المغرب،ص37،36.
7- (7) .همان،ص42،41.