تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 93

سخنی است از آن حضرت؛پس از سرکوبی خوارج کسی به حضرتش گفت:«آنان به تمامی نابود شدند!»و مولا در پاسخ فرمود:نه هرگز،به خدا سوگند که خوارج نطفه هایی در صلب مردان و زهدان زنانند،بدان سان که اگر شاخه ای از آنان بریده شوند،دگرباره برویند و سرانجام به هیأت گروه هایی دزد و راهزن سربرآورند؛در نسخه مزبور قطعه پایانی حدیث متفاوت است و عبارت«لصوصاً»را دارد.

«فقال علی 8 والذی نفسی بیده،انهم لفی اصلاب الرجال و ارحام النساء!لاتخرج خارجه،الاّ خرجت بعدها مثلها»! (1)

شکل فعالیت های خوارج در نقاط مختلف شرق و غرب یک وجه مشترک داشت و آن تند روی و از هم گسیختگی مثال زدنی شورش های آنان بود؛شورش هایی که سامان مناسبی پیدا نمی کرد و گسترش فتنه خوارج به فروپاشی اساس جامعه اسلامی منجر می شد؛اهمیت مبارزه حضرت علی علیه السّلام با خوارج،حقیقتی غیر قابل انکار در تاریخ اسلام است که مورد توجه محققین قرار گرفته است؛ (2)حرکت خوارج به شکل نوعی«آنارشیسم» (3)کور در شرق ظهور کرد و در غرب،فضای مناسبی جهت فعالیت های خود یافت و سرانجام،در قالب سه دولت در غرب اسلامی،سامان یافت؛با این وصف،از حرکت خوارجِ مغرب می توان با عنوان شورش های سازمان یافته یاد کرد؛به طور نمونه،وقتی که عبدالرحمن بن رستم بنیان گذار دولت«بنی رستم»شهر تاهرت را بنا می کرد گفت:«این شهر همواره با فتنه و جنگ و خون همراه خواهد بود». (4)

انگیزه ظهور خوارج در غرب سلامی

در بلاد مغرب،اندکی پیش از ظهور خوارج،رفتار امویان خشم مردم در غرب اسلامی را برافروخته بود؛خوارج از این فرصت استفاده کردند و دعوت خود را در مغرب گسترش

1- (1) .سلاوی،الاستقصاء،ج1،ص140.
2- (2) .از جمله سلاوی با نقل جملاتی در مورد قلع و قمع خوارج به اهمیت کار حضرت علی علیه السّلام توجه کرده است؛ر.ک:سلاوی،الاستقصاء،ج1،ص140،139.
3- (3) . anarchism موقعیتی اجتماعی-سیاسی که هر کسی خود را صاحب قدرت و حکومت بداند.
4- (4) .حمیری،الروض المعطار،ص126.