تاریخ تحلیلی مغرب صفحه 94

دادند؛بربرها خیلی زود به تناقض آشکار بین تعالیم اسلام و مبادی عدالت خواهانه آن با سیاست امویان پی بردند؛لذا به سادگی به مذهب خوارج که شعار اساسی آن عدالت و دموکراسی بود روی آوردند؛ (1)نمود دموکراسی خوارج در مسئله امامت بود که آن را به طور مساوی،حق همه افراد امت می دانستند.جواز شورش و قیام علیه ظلم و وجوب امر به معروف و نهی از منکر،باعث موضع مشترک«خوارج»و«بربر»علیه امویان شد و مواضع خوارج با طبیعت بربرها موافق افتاد؛ (2)ازاین رو،خوارج پرچمدار عقیدتی و سیاسی بربرها شدند.

به گفته برخی از محققین،انگیزه واقعی بربرهای مخالف در مغرب،مبارزه با مبادی اسلام (3)و انتزاع حکومت از دست اعراب به هر قیمتی بود؛لذا در برابر حکومت اموی در سراسر مغرب سر به شورش برداشتند.تمام رهبران خوارج به جز،ابوالخطّاب معافری که نسب عربی داشت،از بربرها بودند:میسره مطغری و خالدبن حمید (4)از«زناته»،عکاشه از«ورفجومه»،ابوقره از«مغیله»و عبدالله بن مسعود و ابوحاتم از«هواره»بودند؛ (5)گروه های مختلف بربر در شورش خوارج حضور داشتند و منحصر به قبیله خاصی نبود؛این وضعیت،دیدگاه برخی خاورشناسان که انقلاب خوارج در غرب را به قبیله زناته محدود کرده اند،نقض می کند. (6)

چنانکه گذشت،این حقیقت که حرکت خوارج در عراق آغاز شد و سرانجام در نقطه دیگری از جهان اسلام سربرآورد و چون بیماری در سراسر غرب شایع شد،در کلام حضرت علی علیه السّلام آمده است؛چنان که آن حضرت،خود در جایی فرمودند:«چشم فتنه خوارج را درآوردم»؛اصحاب او نیز بعد از سرکوب خوارج گفتند:«خدا ریشه آنها را برای همیشه قطع کرد؛اما آن حضرت اصحاب و مسلمانان را متوجه حقیقتِ اندیشه

1- (1) .اسماعیل،الخوارج فی المغرب الاسلامی،ص34.
2- (2) .ابن خلدون،العبر،ج5،ص11.
3- (3) .الزاوی،تاریخ الفتح العربی فی لیبیا،ص105.
4- (4) .سلاوی،الاستقصاء،ج1،ص141.
5- (5) .اسماعیل،الخوارج فی المغرب الاسلامی،ص80،75.
6- (6) .همان،ص80.