تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 106

تقسیمات آن بدانند.ابن خلدون با عنوان«فی التفاوت بین مراتب السیف و القلم»از این اثر یاد نموده است.او از وزارت با عنوان مادر مقامات خلافتی نام برده است.

در عصر صفوی نیز در تقسیم بندی تشکیلات،ارباب سیف آمده است (1)که از قزلباش های ترکمن،با عنوان مردان شمشیر در مقابل ارباب قلم یاد کرده اند.بنابراین این مرزبندی در دوره های مختلف ثابت نبوده است.

«وزارت»از ماده وزر یا الازر(ثقل،ملجأ و ظهر)است و به معنای ارائه مشورت و کمک و قبول سنگینی مسئولیت به نیابت از سوی سلطان است. (2)واژه«وزیر»در مفهوم لغوی از مجموعه واژگان قرآنی (3)است که در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله بر صحابه اطلاق شده است. (4)

در مجامع روایی،سنن ابی داود بابی را در کتاب امارت به چگونگی اتخاذ وزیر اختصاص داده و این روایت را از پیامبر آورده است:«قال رسول الله صلی الله علیه و آله اذا اراد الله بالامیر خیراً جَعَلَ الله له وزیر صدق ان نسی ذکره وان ذَکَرَ اعانه واذا اراد الله غیر ذلک جعل له وزیر سود ان نسی لم یذکره وان ذکر لم یعنه». (5)

به تدریج با توسعه قدرت،مفهوم وزرات به معنای بررسی عام در تدبیر امور و مذاکرات و مطالبات و محاسبات و نظر در دیوان ارتش شد.در عصر اموی،وزیر عالی ترین مقام دربار شد؛البته برخی محققان معاصر این دیدگاه را رد کرده اند و معتقدند که اداره امور درگاه اموی را مجلسی از اعیان برعهده داشته اند (6)اما محققی

1- (1) .میرزا رفیعا،ص138.
2- (2) .مقدمه ابن خلدون،ص 419.
3- (3) .طه،29-31.
4- (4) .نهج البلاغه،نامه به مالک اشتر.
5- (5) .العباسی،144.
6- (6) .ابراهیم حسن،ج1،ص449.