تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 119

بود که امیرالأمرا در سال 324 هجری بر امور مسلط شدند.همچنین بسیاری از امور اصلی وزیر در انجام کارهای اداری به مقام کاتب سپرده شد و کاتب نقش مهمی در دستگاه خلافت پیدا کرد و اختیارات گسترده ای پیدا نمود.بدین ترتیب،وزیر نسبت به خلیفه فقط نامی بدون قدرت بود؛به طوری که«معزالدوله»در سال 334 هجری،به آسانی با کمک کاتبی که او را در اداره امور کمک می کرد،بغداد را گرفت.خلیفه بغداد نیز کاتب خاصی داشت که امور او را اداره می نمود.

بنابراین در بین 334 تا 345 هجری،وزیری در نظام خلافت وجود نداشت،اما در سال 345 هجری،معزالدوله بویهی،«مهلبی»کاتب خود را وزیر نامید (1)و به او امتیازات و اختیارات گسترده ای داد و اقطاعات بسیاری به او واگذار نمود.بدین شکل معزالدوله بویهی حق خلیفه عباسی در تعیین وزیر را گرفت و خلیفه عباسی صاحب کاتب شد و امیر بویهی صاحب وزیر گردید و خلیفه مطیع و بی تحرک،هیچ گونه مخالفتی در برابر این وضعیت انجام نداد.عجیب نیست که در چنین شرایطی مقام وزارت سقوط کند و شکوه خود را از دست بدهد؛به طوری که ابن بقیه،ناظر آشپزخانه امیر در عهد بختیار به وزارت رسید. (2)

با این وصف منصب وزیر در خلافت عباسی سقوط کرد،اما در دربار آل بویه جایگاه قانونی مناسبی به دست آورد؛بویهیان امور خود را به وسیله نظامی از وزرا اجرا می کردند. (3)وزیر خلیفه عباسی تحت امر وزیر بویهی بود و به دستورات او عمل می کرد و اجازه انجام هیچ گونه کار مستقل اداری و سیاسی را نداشت؛این رویه به ویژه در عهد معزالدوله و عضدالدوله جریان داشت.مقام

1- (1) .ابن مسکویه،ج6،ص157.
2- (2) .ابن مسکویه،ج7،ص31و32؛ج6،ص326.
3- (3) .ابن مسکویه،ج6،ص367.