تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 18

2-اصالت ایرانی تشکیلات اسلامی

اشاره

گروهی از محققان،ریشه تشکیلات عربی-اسلامی را در قالب و محتوا به ایران رسانده اند (1)و آن را جلوه توسعه و استمرار نظام دیوان سالاری ایرانی دانسته اند. (2)این نظریه دارای شواهد بسیاری است که به بخشی از آن اشاره می کنیم:

در عهد ساسانیان تشکیلات گسترده اداری در ایران شکل گرفت و این تشکیلات به امپراتوری ساسانی که همواره از طرف دولت های غرب و شرق در حال تهدید بود (3)اجازه داد به تدبیر خوب و معتدل کشور بپردازد.از نکات جالب توجه که مؤید نظریه دوم است انعکاس گسترده وصف تشکیلات ایرانی پیش از اسلام در منابع عربی است.برخی محققان عرب در قرن های نخستین تمدن اسلامی،بزرگ ترین خصلت شاهان ایران در عهد ساسانی را حسن سیادت و تدبیر نوشته اند. (4)جاحظ از پیشوایان ادیب عرب،به انتقال و فراگیری مملکت داری و آیین کشورداری از ایران ساسانی به حوزه عربی اعتقاد راسخ دارد و تشکیلات ساسانی را سرمشق دولت ها و ممالک شرقی دانسته است. (5)او در این پژوهش چند نمونه از عناصر اصلی تشکیلات را که از حوزه ایرانی به تشکیلات اسلامی-عربی وارد شده است مورد بررسی قرار می دهد:

الف)دیوان

از جمله عناصر اصیل سازمان اداری«دیوان»است.دیوان،کلمه ای پهلوی و

1- (1) .محمدی،تاریخ،ص64.
2- (2) .ابن طقطقی،ص34؛یعقوبی،ج1،ص165.
3- (3) .کریستین سن،ص95،92،87،84.
4- (4) .جاحظ،التاج،ص104.
5- (5) .جاحظ،التاج،صفحات متعدد.