تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 180

حلال و وزیر موقوفات نیز بود.غیر از وزیر اعظم،بقیه وزرا لقب«مقرب الخاقان»یا«علیجاه»نداشتند،وزیر بیوتات،وزیر قراآلوس،وزیر دیوان،وزیر سرحد،وزیر محال ارمنه نیز از دیگر تقسیمات وزارت در این عصر است. (1)عصر صفوی(9071135ه)مانند عصر تیموری(771912ه)،عصر تعدد وزرا است؛در حالی که در حکومت های کوچک قراقویونلو و آق قویونلو(780914ه)معاصر صفویه،امور اداره مرکزی کشوری بین یک وزیر و منشی الممالک تقسیم شده بود.در ساختار اداره مرکزی،امیرالامراء یا ملک الامرا وجود داشته و از امیر دیوان به عنوان«معتمدالملک»و از منصب امارت دیوان با عنوان دیوان اعلی در ساختار تشکیلاتی آق قویونلو یاد شده است. (2)دیوان تواچی که در رأس آن«تواچی باشی»قرار داشت،مسئول امور نظامی بوده و پس از دیوان امارت قرار داشت.در ولایت ها نیز به تقلید از اداره مرکزی،منصب امارت دیوان وجود داشت.

قدرت دولت صفوی در ولایات نوزده گانه ایران،به وسیله امیر،حاکم یا بیگلربیگی و گاهی داروغه و تیول دار اعمال می شد.«وکیل نفس نفیس همایون»عالی ترین مقام اداری در ایالات بود. (3)شاه عباس به خاطر اصلاحات در اداره مرکزی دولت صفوی،لقب«کبیر»گرفت؛او اصلاحاتی مفید در نظام خاصه به عمل آورد که نطفه انحطاط دولت صفوی در آن نهفته بود؛ (4)از جمله این که حکّام نظامی قزلباش بخش اعظم درآمد ایالات را در محل خرج می کردند.دومین عامل انحطاط صفوی،رشد نظام حرمسرا بود که شاهان صفوی را عادت بر این بود که

1- (1) .میرزا رفیعا،ص167.
2- (2) .حسن زاده،ص182.
3- (3) .کمبریج،ص179.
4- (4) .کمبریج،ص174.