تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 185

خود به تنگ آمده بودند، (1)اسلام رعایت مصالح اقتصادی فرد و جامعه را اساس کار قرار داد و سه راه برای علاج این ظلم اقتصادی فراگیر ارائه کرد:

1.محدود کردن طریق کسب مال؛

2.تعیین مرزهای ازدیاد آن؛

3.کنترل و نظارت بر چگونگی مصرف مال. (2)

1-دیوان بیت المال(الدیوان السامی)

اشاره

مؤسسه سنتی«بیت المال»به ویژه در عربستان جنوبی نزد اعراب شناخته شده بود. (3)با ظهور اسلام،نخستین بیت المال برای ضبط اموال منقول و عایدات اراضی از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله تشکیل شد.در سیاست ارضی پیامبر صلی الله علیه و آله زمین به«موات،مفتوح العنوه،حمی،چراگاه،موقوفه،صوافی و عشری»تقسیم شد.پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله همه چراگاه ها را از آنِ عموم مسلمین دانست و اراضی موات و خراجی را متعلق به بیت المال شمرد.درآمد بیت المال از عایدات این زمین ها تأمین می شد.مهم ترین ملاک کسب درآمد از زمین،مسئله جنگ و صلح بود.برای مثال عایدات زمین های کشاورزی خیبر و وادی القری که مفتوح العنوه بود-با جنگ فتح شد-برای بیت المال و عموم مسلمین صرف شد. (4)پیامبر صلی الله علیه و آله به وسیله صلح مردم تبوک و اذرح برای آنها جزیه قرار داد و از این راه نیز عایداتی برای عموم مسلمانان کسب کرد.طریق مصرف بیت المال و درآمد آن در سیره عملی

1- (1) .صبحی صالح،ص337.
2- (2) .اجتهادی،ص83.
3- (3) .علی،ج5،ص254.
4- (4) .یاقوت،ج2،ص504.