تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 195

اصلاحات بسیاری در امر آن انجام داد که در آن از زکات اسلامی نامی برده نشده است؛اما در دوره عثمانی زکات یکی از منابع درآمد دولت محسوب می شد. (1)

ب)خمس

دومین منبع درآمد بیت المال مسلمین«خمس»است؛بخشی از خمس حقوق بیت المال بوده که سهم پیامبر صلی الله علیه و آله است و در راه مصالح عمومی به حسب اجتهاد امام صرف می گردد.بخش دیگر آن متعلق به ذوی القربی است که خارج از حقوق بیت المال است و بخش سوم متعلق به مساکین و ایتام و ابن السبیل است که بیت المال حافظ آنها است.خمس نیز مانند زکات از جمله درآمدهای دولت ها و قدرت های محلی در جزیره العرب پیش از اسلام بوده است؛ (2)اسلام تصرف در غنایم جنگ را به نفع وضع اجتماعی تغییر داد و آن را از محدوده قدرت حاکم درآورد.اجرای نخستین خمس در دولت پیامبر صلی الله علیه و آله در سال دوم هجرت و در روز یوم الفرقان(جنگ بدر)بود. (3)همچنین پیامبر صلی الله علیه و آله در قراردادهایی که با قبایل داشت خمس غنایم را طلب می کرد. (4)قرآن خمس خاص اسلامی را بیان نموده و موارد کسب آن را از سه طریق قرار داده است:

1.اموال فیء؛اموالی که با صلح و بدون جنگ در اختیار مسلمانان قرار گرفت؛فیء و غنیمت،عمده ترین درآمد بیت المال و دولت بود.منابع تاریخ عصر اموی آمار درآمد دولت از راه فیء را حدود نه میلیون درهم و سه میلیون دینار نوشته اند.

1- (1) .احمد یاغی،ص76.
2- (2) .علی،ج5،ص200.
3- (3) .شهابی،ج1،ص226.
4- (4) .حمیدالله،ص135.