تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 196

2.خمس در غنیمت؛

3.خمس در معادن و گنج.

«فیء»مالی است که مسلمانان بدون جنگ به دست آورده اند و مصرف آن براساس سوره حشر،به پنج مورد تقسیم می شود: ما أَفاءَ اللّهُ عَلی رَسُولِهِ مِنْ أَهْلِ الْقُری فَلِلّهِ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ . (1)

«غنیمت»اموالی را گویند که از راه جنگ به دست مسلمانان رسیده است و مصارف آن در آیه شریفه وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَیْ ءٍ فَأَنَّ لِلّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبی وَ الْیَتامی وَ الْمَساکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ (2)تبیین شده است.

حلیت استفاده از غنایم به موجب دستور خدا و اختصاص چهار پنجم آن به محاربین،تدبیر به جایی بود که در پیشرفت اسلام و تشویق رزمندگان اسلام نقش بسیار مهمی ایفاء کرد. (3)

امّا عملکرد دولت ها در طول تاریخ نشان می دهد که قوانین خمس در تشکیلات اسلامی نهادینه نشد؛به ویژه در دوره اموی که خمس افزایش پیدا کرد و در زمان«حجاج»غنیمت فتوحات«سند»،به 120 میلیون درهم رسید،اما خمس آن به بیت المال تعلق نگرفت. (4)بعد از پیامبر صلی الله علیه و آله،خلفا شیوه واحدی برای تقسیم غنیمت-براساس سیره ایشان که اجرای آیات خمس در قرآن بود-نداشتند؛درحالی که به یقین اجرای سیره پیامبر صلی الله علیه و آله در مصرف کردن خمس غنایم براساس منطق تشریعی قرآن باعث جلوگیری از ایجاد مالکیت های عمده

1- (1) .حشر،آیه7.
2- (2) .انفال،آیه41.
3- (3) .اجتهادی،ص292.
4- (4) .بلاذری،ص427.