تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 208

بخشی از بویهیهان و بسیاری از دولت های کوچک محلی هند،خراج گزار محمود و سلاطین غزنوی بودند. (1)

مقریزی گزارش های مفصلی از تاریخ خراج مصر تا عصر خود آورده و شیوه های محاسبه خراج را تشریح کرده است و انواع زمین ها در مصر پس از فتوحات اسلامی را دسته بندی نموده و احکام آنها را نوشته است. (2)او می نویسد مال مصر در عصر ما دو گونه است:1.مال خراجی 2.مال هلالی.مال خراجی از اراضی و محصولات آنها اعم از میوه جات،نخلستان و حبوبات و انگور گرفته می شود و مال هلالی مالیاتی جدید است که حد و حصر ندارد.

3-جایگاه درآمد اقطاع در تشکیلات اداری مسلمانان

اشاره

اقطاع از دیگر روش های جاری درآمد مالیاتی پیش از اسلام در مناطق مختلف ایرانی،عربی و رومی بوده است.ابن اثیر گزارشی از اقطاع در حوادث سال 25 هجری داده است که رئیس سپاه شام در منطقه ای از ارمنستان با صاحب مَکس بُسفُرجان برخورد نمود و با او به اقطاع بلادش صلح کرد. (3)این گزارش نشان می دهد که حاکمان پیش از اسلام در مناطق تازه فتح شده با مفهوم اقطاع آشنا بوده اند؛اما در دوره اسلامی،اقطاع،اصطلاحی اسلامی شد. (4)ماوردی بحث مفصلی درباره اقطاع تملیک-که آغاز آن به عصر رسول صلی الله علیه و آله برمی گردد-نموده است؛با این توضیح که پیامبر صلی الله علیه و آله در کنار اقطاع تملیک،استفاده از محصولات و بهره برداری از ناحیه ای را

1- (1) .ابن اثیر،ج8،ص148،123،55.
2- (2) .مقریزی،خطط،ج1،ص296.
3- (3) .ابن اثیر،ج2،ص479؛طبری،ج5،ص313؛بلاذری،ص205.
4- (4) .ماوردی،ص239.