- سخن ناشر 1
- تبیین موضوع تحقیق و منابع اصلی 10
- هدف و ضرورت تحقیق 15
- اشاره 17
- 1-اصالت رومی تشکیلات اسلامی 17
- اشاره 18
- الف)دیوان 18
- ب)پیوستگی دین و سیاست 19
- ج)خاتم 20
- د)سکه 20
- و)منصب کتابت و کاتبان 21
- ه)گاه شماری و تاریخ 21
- 3-اصالت عربی تشکیلات اسلامی 22
- 4-اصالت اسلامی تشکیلات اسلامی 23
- اشاره 24
- برخی جزئیات تشکیلات اسلامی در جزیره العرب پیش از اسلام 24
- -دربانی و پرده داری کعبه 26
- -رفاده یا مهمان داری 26
- -آب دادن حجاج 26
- -دارالندوه 27
- -قبه یا اسلحه خانه 28
- -مؤسسه پرداخت دیه و غرامت 28
- -سرداری(قیاده)و عیر 28
- -دادرسی و قضا 29
- -ایسار 29
- -سفارت 29
- -القضاء العشایری و عقدالاحلاف 30
- -نگاهبانی مسجدالحرام(عماره) 30
- -اموال مصادره شده 30
- 1-مبانی نظری تأسیس دولت به وسیله پیامبر صلی الله علیه و آله 34
- ج)تبدیل مدینه به شهر سیاسی 37
- الف)تأسیس و امضای ادارات 37
- ب)صدور نامه هایی به سیاق نامه های اداری 37
- اشاره 37
- د)تخریب جامعه جاهلی 38
- و)طرد نظام قبیله ای و تأسیس دولت دینی 39
- ه)مؤاخات و ارتباطات نوین اقتصادی-اجتماعی 39
- -صاحب سِرّ 41
- اشاره 41
- -نقیب 41
- -کاتب 42
- -حَشَم و اطرافیان خاص 42
- -مناصب دینی 43
- 2-امور نظامی 44
- -امور انتظامی و نظامی 44
- 1-حارس 44
- -اداره امور مالی در تشکیلات دولت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 45
- اشاره 45
- 2-پول و سکه 46
- 3-اوزان 46
- 1-مالیات 46
- -تعریف سیر و روابط و حقوق بین الملل در سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله 47
- -سبک اداری نامه های پیامبر 49
- -سفرا و دیپلماسی دولت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 51
- اشاره 55
- الف)دیوان خراج 58
- ب)دیوان جند شرطه و شرطه الخمیس 59
- ج)دیوان قضا 59
- د)گزینش و تعیین عاملان 59
- و)دیوان رسایل و کاتبان 60
- ه)عیون و بازرسی 60
- ز)بیت المال 60
- ط )دادرسی و بازرسی کارگزاران 61
- ک)شهرگرایی حضرت علی علیه السلام و توصیه به مدنیت 61
- ح)فنون جنگ و آرایش نظامی 61
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 62
- اشاره 64
- 1-ماهیت خلافت و کیفیت تحقق آن 64
- الف)پارادایم جانشینی در منابع تشکیلات اسلامی 67
- ب)تشریفات مربوط به القاب خلیفه 68
- الف)طبقه اول-خلفای پیامبر؛راشدین 72
- 2-تعداد خلفا،کمّیت و کیفیت قدرت آنها 72
- اشاره 72
- ب)طبقه دوم-خلفای اموی 73
- ب)خلفای اموی غرب اسلامی و اندلس-از الداخل تا هشام سوم(138-428ه) 73
- الف)خلفای اموی شرق در دمشق 73
- ج)طبقه سوم-خلفای بنی عباس 74
- -خلفای بنی عباس(655-136ه)در بغداد 74
- -خلفای عباسی(817-656ه)در مصر،(قاهره) 75
- د)طبقه چهارم-خلفای عثمانی 76
- 3-جایگاه ولایت عهدی در تشکیلات اسلامی 76
- -خطبه 80
- 4-تشریفات و نشانه های ویژه خلافت و سلطنت در تشکیلات اسلامی 80
- -سریر 82
- -سکه و سازمان دارالسکه و دارالضرب 83
- -برده(عبا) 87
- -خاتم و مُهر 88
- -عمامه و تاج 89
- 5-ادارات دارالخلافه و دربارهای سلطنتی دولت های اسلامی 90
- 6-حاجب 96
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 102
- 1-جایگاه وزارت در تشکیلات اسلامی 104
- اشاره 107
- 2-اقسام وزیر 107
- الف)وزارت تفویض 108
- ب)وزارت تنفیذ 109
- 3-استمرار وزارت ایرانی در عصر عباسی اول 110
- 4-جایگاه مقام امیرالامرا در تشکیلات اسلامی 114
- اشاره 118
- 5-وزارت در دوره سلطه آل بویه(334-447 ق)و فاطمیان 118
- وساطت و وزارت در عصر فاطمی 122
- 6-وزارت در تشکیلات اسلامی عصر غزنوی(366-582ه) 123
- 7-وزارت در عصر سلجوقی(447-590ه) 125
- 8-وزارت در عهد دولت های مغربی و اندلسی 128
- 10-وزارت در عصر خلفای عثمانی(6801342ه)و صفوی(9071135ه) 133
- اشاره 133
- 1-امارت استکفاء 135
- 2-امارت استیلاء 136
- 1-دیوان در تشکیلات عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و راشدین 140
- 2-دیوان در عصر اموی 142
- اشاره 142
- ب)دیوان جند 143
- الف)دیوان خراج 143
- ج)دیوان خاتم 144
- د)دیوان رسائل 145
- ه)دیوان برید 146
- و)دیوان نفقات اموی 149
- ز)دیوان صدقه عهد اموی 149
- ط )دیوان طراز عهد اموی 150
- ح)دیوان مستغلات 150
- اشاره 153
- الف)دیوان مصادرات 159
- ب)دیوان النظر فی المظالم 160
- ج)دیوان ضیاع 160
- د)دیوان استخراج 161
- ه)دیوان خاصه 161
- و)دیوان جهبذه 161
- ط )دیوان المکاتبه و دیوان رسائل(دیوان انشاء) 162
- ز)دیوان موالی و غلامان 162
- ح)دیوان الجند الشاکریه 162
- ی)دیوان برید در عصر عباسی و فاطمی(صاحب الخبر) 165
- 7-دیوان و نظام وزارت در عصر ایلخانی،تیموری،عثمانی و صفوی 177
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 181
- جایگاه تشکیلات مالی در شریعت اسلام 184
- اشاره 184
- 1-دیوان بیت المال(الدیوان السامی) 185
- اشاره 185
- اقلام عمده درآمد دیوان بیت المال 190
- الف)زکات 190
- ب)خمس 195
- ج)عشور 197
- ه).خراج 202
- اشاره 208
- 3-جایگاه درآمد اقطاع در تشکیلات اداری مسلمانان 208
- دیوان های مالی اقطاع در عصر بویهی،غزنوی و سلجوقی 210
- 4-دیوان استیفاء 212
- 5-درآمد وقف 214
- 6-تخلفات مالیاتی و تعمیم مصادیق مالیات 215
- اشاره 220
- الف)عطا و دیوان عطا 220
- 8-هزینه های دولت در تشکیلات اسلامی 220
- ب)حقوق کارمندان 222
- د)هزینه های شخصی خلفا 225
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 225
- مقدمه 228
- اشاره 229
- اولین رئیس دیوان جند 229
- 1-سیره نظامی پیامبر صلی الله علیه و آله 229
- 1-اصول ثابت جنگ و صلح؛ 230
- 2-آمادگی دایم؛ 230
- 4-نظم و آرایش نظامی؛ 232
- 3-رازداری؛ 232
- 5-اصل غافل گیری؛ 233
- الف)دیوان جیش و ترکیب نیروها در عصر اموی 235
- اشاره 235
- ب)دیوان جیش و عناصر سپاه در عصر عباسیان 236
- ج)نیروهای مشرقی ارتش عباسی در عصر معتصم و متوکل 238
- 3-مراحل انحطاط و سقوط و فروپاشی ارتش خلافت عباسی 239
- اشاره 242
- -یگان دَبّابات 242
- -یگان نفت انداز 242
- -یگان منجنیق(عرّاده) 243
- -یگان عیاران 244
- -یگان زرافین 244
- -عیون و نیروهای تدارکاتی 245
- الف)سلاح های سبک 247
- 6-ساز و برگ نظامی و اسلحه در تشکیلات نظامی دولت های اسلامی 247
- اشاره 247
- -منجنیق 249
- اشاره 249
- ب)سلاح های سنگین 249
- -قوچ جنگی 250
- -دبابه 250
- 7-آرایش نظامی در تشکیلات اسلامی 251
- -توپ 251
- 8-توسعه دیوان جیش سامانیان غزنویان و سلجوقیان 255
- 9-دیوان عرض،دیوان عارض 259
- اشاره 262
- الف)دیوان جیش و نیروی نظامی در مغرب و اندلس 265
- ب)دیوان جیش و سازمان نظامی عصر عثمانی 267
- 11-تشکیلات نظامی و دیوان سپاه صفویه 270
- 12-دیوان و تشکیلات نظامی نیروی دریایی در دوره اسلامی 272
- 13-دیوان اسطول 274
- 14-اسامی برخی کشتی های جنگی و یگان های دریایی 276
- مقدمه 284
- 1-نظام قضا در عصر پیامبر 285
- 2-دیوان قضا در عصر راشدین 288
- 3-دیوان قضا در عصر اموی 290
- 4-دیوان قضا در خلافت عباسی و فاطمی 291
- 5-دایره وظایف قاضی در تشکیلات اسلامی 296
- اشاره 296
- الف)مکان قاضی و کارمندان او در تشکیلات اسلامی 298
- ب)قضاوت در دولت های وابسته به خلافت عباسی 300
- 6-دیوان مظالم و آیین دادرسی 302
- 7-دیوان مظالم در عصر عباسی و دولت های معاصر آن 303
- 8-تشکیلات قضا در عصر ایلخانی،صفوی و عثمانی 305
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 309
- دایره وظایف محتسب و شرایط آن 311
- اشاره 311
- 1-حسبه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و راشدین 313
- 2-حسبه در عصر اموی و عباسی 315
- 3-حسبه در عصر دولت های وابسته به خلافت عباسی 316
- اشاره 320
- تعریف شرطه در سازمان اداری مسلمانان و محدوده وظایف آن 320
- 1-شرطه در صدر اسلام 321
- 2-شرطه در عصر غزنوی،بویهی،فاطمی و سلجوقی 326
- 1-ولایت نماز 329
- 4-ولایت در فتوا(صاحب الفتوا) 332
- 3-ولایت حج،امیرالحاج 332
- 5-وظایف دینی عصر عثمانی و صفوی 333
- 6-سازمان نقابت،نقیب الاشراف 335
- خلاصه فصل و نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 338
- اشاره 339
- تشکیلات اصناف و تجارت در دوره اسلامی 342
- تشکیلات اسلامی در شبه قاره هند 344
- تشکیلات و اداره امور علمی و آموزشی در جهان اسلام 345
- تغییرات و برخورد سنت و مدرنیته در تشکیلات اسلامی 346
دینی و آموزشی،خانقاه ها،بنای کتابخانه ها و امور نظامی و اجتماعی و مذهبی بود.مقریزی گزارش های مفصلی در خصوص اوقاف و درآمدهای آن در مصر آورده است. (1)در دوره عثمانی و صفوی حجم درآمد اوقاف به حدی بود که دستگاه دیوانی بزرگی برای اداره اوقاف پدید آمد که شرح آن خواهد آمد.
6-تخلفات مالیاتی و تعمیم مصادیق مالیات
با توسعه دولت،هزینه ها و مطالبات آن افزایش پیدا کرد و درآمدها کم شد.این موضوع موجب به وجود آمدن نظام التزام و شکل گیری مالیات های جدید و وضع آنها بر انواع محصولات و خدمات شد.بنابراین کسب درآمد از راه تعمیم مصادیق مالیات انجام می گرفت و این کار سنت ثابتی در خلافت اموی و عباسی و دولت های وابسته آن(غزنویان،بویهیان و سلجوقیان)و نیز دولت های ایرانی پس از آنها(ایلخانان و صفویه)شد.
این دولت ها در کنار خراجی،مالیات هایی که در عصر پیش از اسلام متروک شده بود را برقرار نمودند و مالیات غیراسلامی بر مشاغل و اصناف قرار دادند.میزان این مالیات ها معین نبود و تعیین آن به عهده و الی بود.این فشارهای مالیاتی در عهد حجاج بن یوسف،به حدّ انفجار خود رسید که منجر به اصلاحات در دوره خلافت عمربن
1- (1) .مقریزی،سلوک،ج1،ص520؛مقریزی خطط،ج2و3،صفحات متعدد.