تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 220

7-درآمدهای اتفاقی،طیارات،اجتذابات

متون تاریخی به نوعی از درآمدها اشاره کرده اند که هیچ گونه زمینه و جایگاه دولتی شرعی و قانونی از پیش تعیین شده ندارد؛ازاین رو آنها را جزو اقلامی از درآمد قرار داده اند که به تصادف حاصل می شود و آن را«طیارات»و یا«اجتذابات»نامیده اند؛برای مثال تصرف املاک بی وارث را جزو این درآمدها دانسته اند. (1)

8-هزینه های دولت در تشکیلات اسلامی

اشاره

دو رکن اصلی بخش مالی تشکیلات اسلامی،دخل و خرج است. (2)ماوردی فصلی را با عنوان«و هو ما یختص ببیت المال من دخل وخرج»آورده است.درآمد ممالک شرقی خلافت عباسی277/715/340 درهم و ممالک مغرب 4/770/000 درهم بود.جمع درآمد مالیاتی عباسیان در ایام معتصم و نیمه قرن سوم هجری براساس صورت منقول«قدامه بن جعفر»و براساس صورت«ابن خردادبه»،و سیاهه ابن خلدون،میسر است. (3)نمونه ها و سیاهه هایی از هزینه های دولت های اسلامی نیز وجود دارد.

مهم ترین هزینه های تشکیلات اسلامی در دولت های مختلف دوره اسلامی عبارتند از:

الف)عطا و دیوان عطا

«عطا»،نقطه آغاز تشکیلات اسلامی است.ماوردی در تعریف دیوان و آغاز وضع آن،انگیزه تشکیل آن را به تقسیمات و مراتب پرداخت عطا برگردانده

1- (1) .باسورث،ص66.
2- (2) .ماوردی،ص266.
3- (3) .ابن خردادبه؛ابن خلدون،مقدمه.