- سخن ناشر 1
- تبیین موضوع تحقیق و منابع اصلی 10
- هدف و ضرورت تحقیق 15
- اشاره 17
- 1-اصالت رومی تشکیلات اسلامی 17
- الف)دیوان 18
- اشاره 18
- ب)پیوستگی دین و سیاست 19
- د)سکه 20
- ج)خاتم 20
- ه)گاه شماری و تاریخ 21
- و)منصب کتابت و کاتبان 21
- 3-اصالت عربی تشکیلات اسلامی 22
- 4-اصالت اسلامی تشکیلات اسلامی 23
- برخی جزئیات تشکیلات اسلامی در جزیره العرب پیش از اسلام 24
- اشاره 24
- -آب دادن حجاج 26
- -دربانی و پرده داری کعبه 26
- -رفاده یا مهمان داری 26
- -دارالندوه 27
- -قبه یا اسلحه خانه 28
- -سرداری(قیاده)و عیر 28
- -مؤسسه پرداخت دیه و غرامت 28
- -دادرسی و قضا 29
- -ایسار 29
- -سفارت 29
- -اموال مصادره شده 30
- -القضاء العشایری و عقدالاحلاف 30
- -نگاهبانی مسجدالحرام(عماره) 30
- 1-مبانی نظری تأسیس دولت به وسیله پیامبر صلی الله علیه و آله 34
- الف)تأسیس و امضای ادارات 37
- ج)تبدیل مدینه به شهر سیاسی 37
- ب)صدور نامه هایی به سیاق نامه های اداری 37
- اشاره 37
- د)تخریب جامعه جاهلی 38
- و)طرد نظام قبیله ای و تأسیس دولت دینی 39
- ه)مؤاخات و ارتباطات نوین اقتصادی-اجتماعی 39
- -صاحب سِرّ 41
- اشاره 41
- -نقیب 41
- -حَشَم و اطرافیان خاص 42
- -کاتب 42
- -مناصب دینی 43
- 2-امور نظامی 44
- -امور انتظامی و نظامی 44
- 1-حارس 44
- اشاره 45
- -اداره امور مالی در تشکیلات دولت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 45
- 1-مالیات 46
- 2-پول و سکه 46
- 3-اوزان 46
- -تعریف سیر و روابط و حقوق بین الملل در سیره پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله 47
- -سبک اداری نامه های پیامبر 49
- -سفرا و دیپلماسی دولت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله 51
- اشاره 55
- الف)دیوان خراج 58
- ب)دیوان جند شرطه و شرطه الخمیس 59
- ج)دیوان قضا 59
- د)گزینش و تعیین عاملان 59
- و)دیوان رسایل و کاتبان 60
- ز)بیت المال 60
- ه)عیون و بازرسی 60
- ط )دادرسی و بازرسی کارگزاران 61
- ک)شهرگرایی حضرت علی علیه السلام و توصیه به مدنیت 61
- ح)فنون جنگ و آرایش نظامی 61
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 62
- اشاره 64
- 1-ماهیت خلافت و کیفیت تحقق آن 64
- الف)پارادایم جانشینی در منابع تشکیلات اسلامی 67
- ب)تشریفات مربوط به القاب خلیفه 68
- الف)طبقه اول-خلفای پیامبر؛راشدین 72
- 2-تعداد خلفا،کمّیت و کیفیت قدرت آنها 72
- اشاره 72
- ب)طبقه دوم-خلفای اموی 73
- ب)خلفای اموی غرب اسلامی و اندلس-از الداخل تا هشام سوم(138-428ه) 73
- الف)خلفای اموی شرق در دمشق 73
- ج)طبقه سوم-خلفای بنی عباس 74
- -خلفای بنی عباس(655-136ه)در بغداد 74
- -خلفای عباسی(817-656ه)در مصر،(قاهره) 75
- 3-جایگاه ولایت عهدی در تشکیلات اسلامی 76
- د)طبقه چهارم-خلفای عثمانی 76
- -خطبه 80
- 4-تشریفات و نشانه های ویژه خلافت و سلطنت در تشکیلات اسلامی 80
- -سریر 82
- -سکه و سازمان دارالسکه و دارالضرب 83
- -برده(عبا) 87
- -خاتم و مُهر 88
- -عمامه و تاج 89
- 5-ادارات دارالخلافه و دربارهای سلطنتی دولت های اسلامی 90
- 6-حاجب 96
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 102
- 1-جایگاه وزارت در تشکیلات اسلامی 104
- اشاره 107
- 2-اقسام وزیر 107
- الف)وزارت تفویض 108
- ب)وزارت تنفیذ 109
- 3-استمرار وزارت ایرانی در عصر عباسی اول 110
- 4-جایگاه مقام امیرالامرا در تشکیلات اسلامی 114
- اشاره 118
- 5-وزارت در دوره سلطه آل بویه(334-447 ق)و فاطمیان 118
- وساطت و وزارت در عصر فاطمی 122
- 6-وزارت در تشکیلات اسلامی عصر غزنوی(366-582ه) 123
- 7-وزارت در عصر سلجوقی(447-590ه) 125
- 8-وزارت در عهد دولت های مغربی و اندلسی 128
- 10-وزارت در عصر خلفای عثمانی(6801342ه)و صفوی(9071135ه) 133
- اشاره 133
- 1-امارت استکفاء 135
- 2-امارت استیلاء 136
- 1-دیوان در تشکیلات عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و راشدین 140
- 2-دیوان در عصر اموی 142
- اشاره 142
- الف)دیوان خراج 143
- ب)دیوان جند 143
- ج)دیوان خاتم 144
- د)دیوان رسائل 145
- ه)دیوان برید 146
- ز)دیوان صدقه عهد اموی 149
- و)دیوان نفقات اموی 149
- ح)دیوان مستغلات 150
- ط )دیوان طراز عهد اموی 150
- اشاره 153
- الف)دیوان مصادرات 159
- ب)دیوان النظر فی المظالم 160
- ج)دیوان ضیاع 160
- د)دیوان استخراج 161
- و)دیوان جهبذه 161
- ه)دیوان خاصه 161
- ط )دیوان المکاتبه و دیوان رسائل(دیوان انشاء) 162
- ز)دیوان موالی و غلامان 162
- ح)دیوان الجند الشاکریه 162
- ی)دیوان برید در عصر عباسی و فاطمی(صاحب الخبر) 165
- 7-دیوان و نظام وزارت در عصر ایلخانی،تیموری،عثمانی و صفوی 177
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 181
- اشاره 184
- جایگاه تشکیلات مالی در شریعت اسلام 184
- 1-دیوان بیت المال(الدیوان السامی) 185
- اشاره 185
- الف)زکات 190
- اقلام عمده درآمد دیوان بیت المال 190
- ب)خمس 195
- ج)عشور 197
- ه).خراج 202
- اشاره 208
- 3-جایگاه درآمد اقطاع در تشکیلات اداری مسلمانان 208
- دیوان های مالی اقطاع در عصر بویهی،غزنوی و سلجوقی 210
- 4-دیوان استیفاء 212
- 5-درآمد وقف 214
- 6-تخلفات مالیاتی و تعمیم مصادیق مالیات 215
- اشاره 220
- 8-هزینه های دولت در تشکیلات اسلامی 220
- الف)عطا و دیوان عطا 220
- ب)حقوق کارمندان 222
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 225
- د)هزینه های شخصی خلفا 225
- مقدمه 228
- اشاره 229
- اولین رئیس دیوان جند 229
- 1-سیره نظامی پیامبر صلی الله علیه و آله 229
- 1-اصول ثابت جنگ و صلح؛ 230
- 2-آمادگی دایم؛ 230
- 4-نظم و آرایش نظامی؛ 232
- 3-رازداری؛ 232
- 5-اصل غافل گیری؛ 233
- الف)دیوان جیش و ترکیب نیروها در عصر اموی 235
- اشاره 235
- ب)دیوان جیش و عناصر سپاه در عصر عباسیان 236
- ج)نیروهای مشرقی ارتش عباسی در عصر معتصم و متوکل 238
- 3-مراحل انحطاط و سقوط و فروپاشی ارتش خلافت عباسی 239
- اشاره 242
- -یگان دَبّابات 242
- -یگان نفت انداز 242
- -یگان منجنیق(عرّاده) 243
- -یگان زرافین 244
- -یگان عیاران 244
- -عیون و نیروهای تدارکاتی 245
- 6-ساز و برگ نظامی و اسلحه در تشکیلات نظامی دولت های اسلامی 247
- اشاره 247
- الف)سلاح های سبک 247
- ب)سلاح های سنگین 249
- اشاره 249
- -منجنیق 249
- -قوچ جنگی 250
- -دبابه 250
- 7-آرایش نظامی در تشکیلات اسلامی 251
- -توپ 251
- 8-توسعه دیوان جیش سامانیان غزنویان و سلجوقیان 255
- 9-دیوان عرض،دیوان عارض 259
- اشاره 262
- الف)دیوان جیش و نیروی نظامی در مغرب و اندلس 265
- ب)دیوان جیش و سازمان نظامی عصر عثمانی 267
- 11-تشکیلات نظامی و دیوان سپاه صفویه 270
- 12-دیوان و تشکیلات نظامی نیروی دریایی در دوره اسلامی 272
- 13-دیوان اسطول 274
- 14-اسامی برخی کشتی های جنگی و یگان های دریایی 276
- مقدمه 284
- 1-نظام قضا در عصر پیامبر 285
- 2-دیوان قضا در عصر راشدین 288
- 3-دیوان قضا در عصر اموی 290
- 4-دیوان قضا در خلافت عباسی و فاطمی 291
- 5-دایره وظایف قاضی در تشکیلات اسلامی 296
- اشاره 296
- الف)مکان قاضی و کارمندان او در تشکیلات اسلامی 298
- ب)قضاوت در دولت های وابسته به خلافت عباسی 300
- 6-دیوان مظالم و آیین دادرسی 302
- 7-دیوان مظالم در عصر عباسی و دولت های معاصر آن 303
- 8-تشکیلات قضا در عصر ایلخانی،صفوی و عثمانی 305
- خلاصه فصل،نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 309
- دایره وظایف محتسب و شرایط آن 311
- اشاره 311
- 1-حسبه در عصر پیامبر صلی الله علیه و آله و راشدین 313
- 2-حسبه در عصر اموی و عباسی 315
- 3-حسبه در عصر دولت های وابسته به خلافت عباسی 316
- اشاره 320
- تعریف شرطه در سازمان اداری مسلمانان و محدوده وظایف آن 320
- 1-شرطه در صدر اسلام 321
- 2-شرطه در عصر غزنوی،بویهی،فاطمی و سلجوقی 326
- 1-ولایت نماز 329
- 3-ولایت حج،امیرالحاج 332
- 4-ولایت در فتوا(صاحب الفتوا) 332
- 5-وظایف دینی عصر عثمانی و صفوی 333
- 6-سازمان نقابت،نقیب الاشراف 335
- خلاصه فصل و نتایج و منابع بیشتر برای مطالعه 338
- اشاره 339
- تشکیلات اصناف و تجارت در دوره اسلامی 342
- تشکیلات اسلامی در شبه قاره هند 344
- تشکیلات و اداره امور علمی و آموزشی در جهان اسلام 345
- تغییرات و برخورد سنت و مدرنیته در تشکیلات اسلامی 346
دیوان قضا و تشکیلات قضایی
مقدمه
از عمده ترین مظاهر تمدن اسلامی تشکیلات قضایی در جوامع اسلامی است.«قضا»در لغت به مفهوم حکم بین متخاصمین است؛قضا از مهم ترین ارکان قدرت در تشکیلات اسلامی است و با عنوان«ولایت قضا»از آن یاد شده است.در منابع فقه اسلامی بحث های مبسوطی در خصوص قضا،شرایط قاضی و راه ها و قوانین شرعی قضاوت آمده است؛از جمله ماوردی و ابن الفراء بحثی را با عنوان ولایت قضا مطرح نموده و شرایط قاضی در اسلام را با بیان اداری ذکر کرده اند. (1)بیشترین اصطلاحات تشکیلات اسلامی،به اصطلاحات نظام قضایی و نوآوری و ابتکارات اسلامی امر قضا اختصاص یافته است.نظام قضایی اسلامی نظامی تأسیسی است؛زیرا از یک سو عدالت،روح قضا بوده و اقامه عدالت انگیزه وجودی دین اسلام است و از سوی دیگر،قوانین اسلامی در خصوص قصاص،دیات و حدود در منابع فقهی به شکل مبسوط تدوین شده و موارد امضایی آن نسبت به موارد
1- (1) .ابن الفراء،ص62؛ماوردی،ص83و84.