تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 288

به نظر می رسد که تشکیلات قضا در صدر اسلام،از نخستین تشکیلات اسلامی است که با عنایت پیامبر صلی الله علیه و آله و براساس میزان شخصیت معنوی و عدالت افراد تعیین شده از سوی پیامبر صلی الله علیه و آله،شکل گرفت.از آن جا که حضرت علی علیه السلام در عدالت بی نظیر بود،از ایشان به عنوان نمونه عالی قضاوت در بین صحابه یاد کرده اند.این امر حاکی از جایگاه مستقل قضاوت در تشکیلات اسلامی از آغاز شکل گیری این تشکیلات است.

علم و عدالت،ویژگی زیربنایی و اصلی قاضی است؛ازاین رو در کتاب های«ادب قاضی»بحث های مفصلی راجع به عدالت قاضی مطرح شده و نکات بسیار جزئی که موجب خدشه در عدالت قاضی می شود،ذکر گردیده است.پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در آغاز شکل گیری تمدن اسلامی،خطوط کلی و قواعد زیربنایی قضاوت را برای قاضیانی که گسیل می داشت،تبیین کرده اند-که در کتب فقهی به آن اشاره شده است.بخشی از ادبیات قضا اسلامی همین سیره و توصیه های قضایی پیامبر است. (1)

2-دیوان قضا در عصر راشدین

در عهد راشدین منصب قضا بنا به دیدگاهی فقط در مدینه برقرار بود و در سایر شهرها نامی از قاضی نیامده است.بنا بر دیدگاه مخالف،شکل گیری قضا را می توان نخستین گام تشکیلاتی اسلامی دانست که در عهد پیامبر صلی الله علیه و آله به وجود آمده است؛رئوس،شرایط قاضی و کیفیت و کمیت مسائل مربوط به قضاوت،از سوی پیامبر در ضمن احادیث و به ویژه در سیره ایشان در منازعات و دعاوی