تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 301

قاضی القضاه مبدل گشت و نیابت وزارت را به او تفویض کردند و او هر دو منصب را رعایت می کرد. (1)منشور وظایف اقضی القضاه در خوارزم در کتاب التوسل إلی الترسل تألیف رشیدالدین وطواط بیان شده است.

از مهم ترین اصطلاحات قضایی عصر سلجوقی،«امناء قاضی»است که اموال ایتام و غائبان را حفظ می کردند.در دوره غزنوی،واژه حاکم،معادل قاضی بود.مقصود از حاکم لشکر،قاضی عسگر و قاضی لشکر بود که به امور شرعی لشکر رسیدگی می نمود و در متن بیهقی آمده است که قاضی حتی به تشریفات سلطنتی در مرگ سلطان می پرداخت:«وقتی خوارزمشاه مجروح شد و به مرگ پیوست،حاکم و طبیب لشکر را امر می کنند که به مراسم مذهبی مرگ قیام کنند». (2)«سجل»،مجلسی است که قاضی تشکیل می داد تا در آن جا به اختلاف و نزاع افراد خاتمه دهد. (3)«محضر»گواهی و شهادت نامه و نوشته ای است که حاکی از اثبات حق است و همان«استشهادنامه»یا«صورت مجلس»امروزی است و به صورت مرکب«محضر کردن»،«محضر نوشتن»به کار رفته است. (4)«مزکی»و«معدل»،از دیگر اصطلاحات قضایی عدول است؛مقدسی در ضمن رسوم خراسانی درباره آن می نویسد:«هر کسی درباره هر چیزی که شهادت می دهد ولی در هر شهری عده ای مزکی وجود دارد که اگر خصم دعوی شاهد را طعن کرد حال او از مزکی پرسیده می شود» (5)مزکی به کسی گویند که به تزکیه شهود

1- (1) .انوری،ص194؛رشیدالدین وطواط،التوسل إلی الترسل،ص329.
2- (2) .بیهقی،ص352،183.
3- (3) .خوارزمی،ص57.
4- (4) .قابوسنامه،ص43.
5- (5) .مقدسی،ص327.