تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 312

است که بر همه مسلمانان واجب است؛«محتسب»متصدی این امر است و با حکم ولایی خلیفه و یا امام در این مقام منصوب شده است. (1)ولایت حسبه نوعی سیاست دینی و شرعی است (2)که دارای سازمان مشخص و ارکان مخصوص به خود است و جایگاه تشکیلاتی ویژه دارد.احتساب،محتسب،محتسب علیه و محتسب فیه،از ارکان ولایت حسبه است. (3)دایره امور حسبه را به حقوق خداوند و حقوق بندگان و حقوق مشترک این دو تقسیم کرده اند؛ (4)از جمله حقوق خاص بندگان،رسیدگی محتسب به قیمت ها و قیمت گذاری کالاها است(تسعیر).ابن قیم جوزیه در باب تسعیر حرام،تسعیر عادلانه و جایز روایتی از پیامبر آورده است:«غلا السعر علی عهد النبی صلی الله علیه و آله،فقالوا:یا رسول الله!لوسعرت لنا،فقال:ان الله هو القابض الباسط المسعر وانی لارجو ان القی الله ولایطالبنی احد بمظلمه ظلمتها ایاه فی دم ولا مال»؛او سرانجام فتوا به تسعیر می دهد،البته در صورتی که مصالح مردم اقتضا کند. (5)در جواز تسعیر به وسیله محتسب،اختلاف است.بیشتر فقهای شیعه و سنی،فتوا به منع اسعار و نرخ گذاری مگر در هنگام شدت داده اند. (6)در نامه حضرت علی علیه السلام به مالک اشتر،به نرخ گذاری جهت حفظ حقوق خریدار و فروشنده توصیه شده است. (7)ماوردی در فصل مستقلی به حسبه پرداخته و آن را از دیدگاه مذهب شافعی بیان نموده و وجوه شباهت و تفاوت بین حسبه و مظالم

1- (1) .مقدمه ابن خلدون،ص398.
2- (2) .رضوان،ص9،22،29.
3- (3) .رضوان،ص70-74.
4- (4) .رضوان،ص88-80.
5- (5) .رضوان،ص106.
6- (6) .مشایخی،ص160-170.
7- (7) .نهج البلاغه.