تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 340

1-دیوان آب قم

دیوان آب قم قدیمی ترین اداره در تشکیلات اسلامی است که تأسیس آن به دوره ساسانی در قم می رسد.این اداره تا اواسط ایام غلبه عرب بر قم دایر بوده است.

بسیاری از اصطلاحات که در این اداره به عنوان واژه های دیوانی و اداری به کار می رفته را خوارزمی در کتاب اداری خود آورده است.برخی از واژه های مربوط به این دیوان که مربوط به مکان هایی در شهر قم عصر ساسانی است،از این قرار است: (1)مستقه،ناوقه،کسریشت،گوشیه،اَکره،اوغرات،سروَز،وَزْ،قومش،قورج،کاست افزود،هفته روش.

به نوشته تاریخ قم که گزارش مفصلی از وضعیت آب قم پیش و پس از اسلام و اقدامات آبی دولت آل بویه را آورده است،آب قم دارای دیوان های متعدد آب بوده است.این دیوان از عملیات آبی و نظارت بر آن،مالیاتی از صاحبان املاک دریافت می کرده است.

به گزارش تاریخ قم با غلبه جیل و دیلم،دیوان آب قم باطل شد. (2)گزارش تاریخ قم حاکی از نزاع طولانی آب،بین قم و اصفهان بر سر آب تیمره و جریان این آب در کُب رود(قم رود)است،که با توطئه های بسیاری همواره سعی در تخریب کشاورزی قم و از بین بردن رودخانه قم(رودخانه انار)بوده اند.قمی به چند شیوه تقسیم آب و خاتمه آن در خصوص تیمره اشاره کرده است.اعمال تقسیمات در مورد آب رودخانه به وسیله تشکیلات دولتی و نهادهای اداری در ادوار مختلف گزارش هایی وجود دارد که آخرین آنها مربوط به تقسیم و اداره آب قم در عصر قاجار است،که اصل اسناد و مدارک آن موجود است.