تاریخ تشکیلات در اسلام صفحه 341

2-دیوان آب مرو

از دیوان آب مرو در منابع قرن چهارم گزارش هایی در دست است،از جمله مَقدسی گزارش مفصلی از این دیوان الماء دارد و خوارزمی نیز اشاره مختصری کرده است. (1)به گفته خوارزمی در شهر مرو رسم بود که در این دفتر،مقدار آب هر مالکی ثبت شود و قیمت خرید و فروش هر آب تعیین گردد.در کتاب تاریخ قم نیز در تعریف دیوان الماء و نیز در کتاب تاریخ تقسیم آب هرات چنین آمده است.مقدسی به برخی عملیات اداری این دیوان در مرو اشاره کرده است.در رأس دیوان آب مرو،امیری قوی با ده هزار کارمند قرار دارد. (2)گروهی نگهبان در خدمت او هستند و بر شعب مختلف رود مرو نگهبانان و برید خاصی وجود دارد که در ساعات مختلف،اخبار آب را برای او می آورند.چهارصد غواص با وسایل مخصوصی عملیات تقسیم آب را در انهار انجام می دهند؛آنها بدن خود را با موم نوعی شمع می پوشانند.اصطلاحات دیوان الماء در جهان اسلام بنا به گزارش خوارزمی،عبارت بود از:أنقله،دیوان گستبزود از کاست افزود،دیوانی که خراج همه مالکان آب در آن ضبط می شد،دیوان الماء،بَست،فنکال،کوالجه،مُفرِغه،ملاّح،مَرار،طِراز،دَرَقات و مَزرَقات،مَسَنّاه،بَزَند،شادروان،مَاصِر،اَزَلَه،سَیح،سَقی،بخسی بخس،غَیل،کظائم،عِذْی،سوانِی،غَرْب تواضح. (3)

دیوان ها و ادارات آب در غرب جهان اسلام،به ویژه در اندلس بخشی مهم از تنظیم در جامعه اسلامی را بر عهده داشت؛از جمله از دادگاه آب بَلنسیه( Valensia) که گزارش هایی از مدیریت و قضاوت در مورد خصومات آب از آن

1- (1) .خوارزمی،ص69.
2- (2) .مقدسی،ص332،331،330.
3- (3) .خوارزمی،ص70و71.